Alergia pokarmowa najczęściej występuje u niemowląt i małych dzieci, co jest związane z niedojrzałością układu pokarmowego oraz immunologicznego (odpornościowego). Chociaż, jak pokazują badania, większość niemowląt wyrasta z alergii, w pierwszych latach życia dziecka wielu rodziców musi mierzyć się z przygotowywaniem odpowiednich posiłków dla małego alergika.
Podstawową metodą postępowania w przypadku wystąpienia alergii pokarmowej jest dieta eliminacyjna, która powinna być stosowana na wyraźne zalecenie lekarza.
Czym jest alergia i jak ją rozpoznać?
Problemy związane z układem pokarmowym niemowląt to jedna z głównych dolegliwości w początkowym okresie życia – dotyczy nawet 60% niemowląt. 50% wizyt u lekarza w pierwszych latach życia dziecka jest związanych z obciążeniem alergią.
Alergia pokarmowa to choroba o podłożu genetycznym. Alergia pokarmowa powstaje wówczas, gdy zawodzi tolerancja organizmu ludzkiego na kontakt z alergenem pokarmowym. Wystąpieniem alergii najbardziej zagrożone są dzieci, których rodzice lub rodzeństwo chorowali bądź chorują na jakąś chorobę alergiczną.
Gdy oboje rodzice są alergikami, ryzyko wystąpienia alergii u dziecka osiąga nawet 40-60%.
Na rozwój alergii pokarmowej (podobnie jak innych rodzajów alergii) mają wpływ:
- czynniki genetyczne,
- środowiskowa ekspozycja na alergeny,
- czynniki zewnętrzne, takie jak: narażenie na dym tytoniowy, zanieczyszczenie powietrza czy infekcje.
Badania pokazują, że spada liczba odnotowanych przypadków alergii na niektóre pokarmy jeśli wprowadza się te produkty do diety dzieci między 4. a 6. miesiącem życia.
W przypadku jednoczesnej nadwrażliwości organizmu na alergeny pokarmowe, wziewne lub kontaktowe o zbliżonej budowie białkowej ma miejsce tzw. alergia krzyżowa. Ten typ alergii może dotyczyć alergenów spokrewnionych lub niespokrewnionych ze sobą.
U dziecka z alergią na białko mleka krowiego może wystąpić reakcja alergiczna po spożyciu mleka lub mięsa innych zwierząt przeżuwających.
„Metodą, która pomaga stwierdzić istnienie alergii lub jej brak, a także potwierdzi wiarygodność testów, jest wynik prowokacyjnej próby z podejrzanym pokarmem. Próba ma kluczowe znaczenie w wykazaniu związku pomiędzy spożytym pokarmem a objawami klinicznymi. Próba prowokacji wykorzystywana jest nie tylko do postawienia diagnozy alergii pokarmowej, pozwala także rozpoznać wystąpienie tolerancji na badany pokarm. Głównym celem leczenia alergii pokarmowej jest osiągnięcie tolerancji pokarmowej” – Agnieszka Rudzka-Kocjan, specjalista pediatra.
Jak dochodzi do uczulenia IgE zależnego?
Pierwszy kontakt z alergenem, czyli białkiem, które ma specyficzną budowę, to faza uczulenia organizmu, kiedy organizm po raz pierwszy ma kontakt z alergenem, np. poprzez jego połknięcie. Budowa alergenu jest „rozpoznawana i zapamiętywana” przez organizm. Ta faza przebiega bezobjawowo, objawy nie pojawią się do chwili kolejnego kontaktu z alergenem.
Drugi kontakt z alergenem nazywany jest fazą reakcji alergicznej. Wówczas, wytworzone w pierwszej fazie przeciwciała IgE „przechwytują” alergen i powodują uwolnienie histaminy. Z tego względu faza przebiega już z objawami.
Objawy alergii zazwyczaj dotykają układu oddechowego, skóry, a także przewodu pokarmowego. Najczęstsze objawy alergii pokarmowej u niemowląt i małych dzieci to:
- suchość skóry, świąd,
- typowe zmiany rumieniowo-grudkowe na skórze (na policzkach, przy uszach, na przedniej powierzchni kończyn),
- nadmierne ulewanie,
- wzdęcia,
- nasilone kolki, bóle brzucha,
- brak przyrostu masy ciała (mimo spożywania odpowiedniej ilości pokarmu),
- trudności w oddychaniu, sapka,
- biegunki, zaparcia, krew i śluz w stolcu.
Alergia – z czym to się je?
Powodem reakcji alergicznej zawsze jest białko. Najczęstszą przyczyną alergii pokarmowej u niemowląt są białka mleka krowiego – dotyczy ona ok. 2-3% niemowląt. Uczulać może każdy pokarm zawierający białko.
Częstsza manifestacja alergii pokarmowej u dzieci wiąże się z:
- niedojrzałością mechanizmów odpornościowych,
- niedojrzałością anatomiczno-fizjologiczną układu pokarmowego,
- niedojrzałością barier ochronnych organizmu.
Czynniki te powodują uszkadzanie błon śluzowych przewodu pokarmowego, co jest związane ze zwiększonym wchłanianiem alergenów pokarmowych ze światła jelita do krwi.
Częstym alergenem pokarmowym, uczulającym małe dzieci są, oprócz mleka oraz nabiału, także jaja kurze (szczególnie białko), soja i pszenica.
W przypadku alergii na białka mleka krowiego stwierdzonej u dziecka karmionego mlekiem modyfikowanym, należy podać je w postaci zhydrolizowanej (białka zostają wtedy rozbite na krótsze łańcuchy), aby zmniejszyć ich alergenność. Kiedy z diety małego dziecka eliminuje się mleko krowie i przetwory mleczne, to substytutem eliminowanego białka powinny być preparaty mlekozastępcze, zawierające znacząco zhydrolizowaną frakcję kazeiny lub białek serwatkowych mleka krowiego. Dieta pozbawiona mleka i przetworów mlecznych powinna być uzupełniona w wapń i witaminę D.
Skuteczność leczniczej diety eliminacyjnej, czyli stosowania preparatu o znacznym stopniu hydrolizy u alergika, potwierdzają:
- całkowite ustąpienie lub złagodzenie objawów alergii,
- poprawa ogólnego stanu niemowlęcia,
- właściwy rozwój fizyczny (przyrost masy ciała, wzrost) oraz psychomotoryczny dziecka.
Zgodnie z najnowszymi zaleceniami żywienia niemowląt, pierwsze smaki inne niż mleko mamy, w niewielkich ilościach, powinny pojawić się w diecie dziecka nie wcześniej niż po 17. oraz nie później niż w 26. tygodniu życia. Rozszerzanie diety niemowlęcia z alergią na białko mleka krowiego, powinno przebiegać zgodnie z kalendarzem żywienia zdrowych dzieci, z wyłączeniem produktów zawierających alergen, np. mleka, nabiału czy kaszek mlecznych.
Jeżeli niemowlę ma alergię pokarmową, nowe produkty powinny być wprowadzane do jego diety pojedynczo w kilkudniowych odstępach. W przypadku wystąpienia reakcji alergicznej rodzice będą wiedzieli, który produkt nie jest tolerowany przez organizm dziecka.
Dieta eliminacyjna
„Wykluczanie alergizujących składników z jadłospisu niemowlęcia lub małego dziecka z alergią pokarmową nazywane jest dietą eliminacyjną. Polega ona na czasowym wyeliminowaniu szkodliwego pokarmu z diety dziecka, przy jednoczesnym wprowadzaniu produktów zastępczych, których wartość odżywcza jest zbliżona do wykluczonego pokarmu” – Agnieszka Rudzka-Kocjan, specjalista pediatra.
Dieta eliminacyjna często jest podstawową, a niekiedy jedyną metodą leczenia tego schorzenia.
Indywidualnie dobrana dieta eliminacyjna powinna być dostosowana do wieku dziecka, zbilansowana jakościowo i ilościowo.
Powinna ona uwzględniać:
- zbilansowanie posiłków, biorąc pod uwagę rodzaj eliminowanego pokarmu lub grupy pokarmów,
- stopień zaawansowania alergii,
- przewlekłość choroby oraz przewidywany czas jej leczniczego zastosowania.
Aby nie narażać dziecka leczonego dietą eliminacyjną na zbędne przedłużanie procesu leczenia, zaleca się przynajmniej raz w roku pod okiem lekarza poddać je pokarmowej próbie prowokacyjnej. W ten sposób ocenia się zdolność organizmu do nabywania tolerancji immunologiczno-klinicznej.
Marsz alergiczny i wyrastanie z alergii
Marsz alergiczny polega na samoistnych zmianach w przebiegu alergii wraz z dorastaniem małego alergika. Proces zapalny może wtedy zmienić lokalizację, na przykład zaatakować kolejny narząd i wywołać inne objawy. Podczas marszu alergicznego stopniowo może się rozszerzać zakres uczulających dziecko alergenów.
Z czasem organizm dziecka dojrzewa, jego narządy i układy mogą w pełni spełniać swoje funkcje. Proces dojrzewania organizmu sprzyja wyrastaniu z alergii pokarmowej u części dzieci. 80% dzieci ze zdiagnozowaną alergią pokarmową w okresie niemowlęcym, wyrasta z niej do ok. 4-5 roku życia.
Jeśli u starszego dziecka alergia na białko mleka krowiego nie ustąpi lub rozwinie się alergia na inne produkty, dziecko znajdzie się w grupie ryzyka niedoboru ważnych składników odżywczych. W jego diecie znajduje się bowiem coraz mniej mleka, a coraz więcej produktów stałych. Wyzwaniem staje się ułożenie zbilansowanej diety, szczególnie dla dziecka z alergią pokarmową na wiele produktów. W takim przypadku konieczny jest stały kontakt z lekarzem bądź dietetykiem, który pomoże w ustaleniu jadłospisu małego alergika.
Źródła
- 1. Badanie „Bebilon 2. Przyszłość zaczyna się dziś”, zrealizowane w czerwcu 2015 roku na stronie www.bebiprogram.pl.
- 2. Badanie „Bebilon 2. Przyszłość zaczyna się dziś”, zrealizowane w czerwcu 2015 roku na stronie www.bebiprogram.pl.
- 3. Field, T., & Hernandez-Reif, M., (2001). Sleep problems in infants decrease following massage therapy. Early Child Development and Care, 168, 95-104.
- 4. Poradnik żywienia niemowląt. Krok po kroku od narodzin do pierwszych urodzin, pod red. prof. H. Szajewskiej i dr hab. n. med. A. Horvath, Medycyna Praktyczna, Kraków 2014.
- 5. Badanie „Bebilon 2. Przyszłość zaczyna się dziś”, zrealizowane w czerwcu 2015 roku na stronie www.bebiprogram.pl.
- 6. „Diagnostyka niedoborów odporności”, http://www.mp.pl/artykuly/14181
- 7. Timmons BW, Leblanc AG, Carson V, Connor Gorber S, Dillman C, Janssen I et al..Systematic review of physical activity and health in the early years (aged 0-4 years).Appl Physiol Nutr Metab. 2012; 37:773-792.
- 8. Active Start: A Statement of Physical Activity Guidelines for Children Birth to Five Years. 2nd ed. NASPE, Reston, VA; 2009.
- 9. Early Childhood Obesity Prevention Policies. The National Academies Press, Washington, DC; 2011.
- 10. Raport „Warunki i jakość życia w państwach rozwiniętych”, UNICEF 2013.
- 11. Badanie „Bebilon 2. Przyszłość zaczyna się dziś”, zrealizowane w czerwcu 2015 roku na stronie www.bebiprogram.pl.