Integracja sensoryczna u dzieci

7 min
Rodzice czytaja ksiazke z dzieckiem

W każdej chwili życia narządy zmysłów człowieka odbierają wiele różnych bodźców, a do mózgu trafiają rozmaite informacje. Mózg dokonuje wyboru istotnych informacji oraz je łączy, aby mogły się uzupełnić i przełożyć na konkretne działanie człowieka.

Rodzice czytaja ksiazke z dzieckiem
Rodzice czytaja ksiazke z dzieckiem

Proces, polegający na uporządkowaniu wrażeń, aby były one użyteczne w działaniu, nazywamy integracją sensoryczną. Fakt ten ma kluczowe znaczenie dla rozwoju dziecka. Czy wiesz, w jaki sposób możesz wspierać integrację sensoryczną u niemowlęcia, a tym samym troszczyć się o jego przyszłość?

Już teraz masz wpływ na przyszłość Twojego dziecka. Kształtujesz ją jeszcze przed poczęciem, dbając o zdrowie Twoje i partnera. Następnie troszczysz się o żywienie i styl życia podczas ciąży. Po urodzeniu dziecka z miłością i oddaniem wspierasz jego prawidłowy rozwój, bo wiesz doskonale, że przyszłość Twojego dziecka zaczyna się już dziś.

Czym jest integracja sensoryczna u dzieci?

Integracja sensoryczna odpowiada za łączenie wrażeń zmysłowych w zorganizowany sposób, jest podstawą efektywnego, szeroko rozumianego uczenia się. Funkcjonowanie poszczególnych zmysłów człowieka jest ze sobą ściśle powiązane, wzajemne oddziaływanie na siebie zmysłów oraz proces integracji wrażeń sensorycznych są bardzo złożone i niezbędne, by dziecko prawidłowo interpretowało rzeczywistość i reagowało na nią.

Proces integracji sensorycznej szeroko opisała badaczka, dr A. J. Ayres. Według niej „integracja sensoryczna” to możliwość rejestrowania informacji ze świata zewnętrznego przez narządy zmysłów, ich przetwarzanie w ośrodkowym układzie nerwowym i wykorzystanie do celowego działania”.

W latach 70-tych XX w. badaczka wysnuła teorię, która wyjaśniła trudności dzieci w opanowaniu pisania czy czytania oraz potrzebnych społecznie zachowań. Dr A. J. Ayres postawiła hipotezę, że problemy w zdobywaniu pewnych umiejętności wynikają z nieprawidłowego przetwarzania wrażeń. Bodźce, które oddziałują na dziecko,  są niewłaściwie integrowane wewnątrz pnia mózgu i wyższych struktur mózgowych.

Etapy rozwoju dziecka możemy porównać do domu w budowie. Integracja sensoryczna stanowi fundament domu, czyli rozwoju. Przed organizmem noworodka trudne i bardzo ważne zadanie – musi nauczyć się łączyć, interpretować i reagować na wielość informacji pochodzących z narządów zmysłów, które dochodzą do jego mózgu. Jeżeli ten proces przebiega bez zakłóceń, będzie gwarancją radzenia sobie w codziennych czynnościach – w przedszkolu, w szkole, w środowisku domowym, a w końcu w dorosłym życiu.

Mózg i układ nerwowy w procesie integracji sensorycznej

Układ nerwowy człowieka nieustannie pochłania ogromną ilość informacji z otoczenia. Te informacje są bardzo różnorodne.

Informacja dochodząca do układu nerwowego może być:

Praca układu nerwowego jest związana z rejestracją i przetwarzaniem danych sensorycznych, czyli pochodzących ze zmysłów człowieka – ze świata zewnętrznego i wnętrza własnego organizmu – i przebiega w znacznej mierze poza świadomością człowieka, dlatego nie można jej kontrolować. Ale można – m.in. poprzez trening zmysłów oraz właściwe odżywianie mózgu dziecka  – wpływać na jej efektywność.

Etapy integracji sensorycznej

W okresie rozwoju płodowego najwcześniej kształtują się układy – dotykowy, proprioceptywny (związany z czuciem głębokim) oraz przedsionkowy (związany m.in. z utrzymaniem równowagi).
Właściwa percepcja wzrokowa i słuchowa, które odgrywają tak ważną rolę w procesie edukacyjnym, a także inne funkcje, takie jak mowa, sprawności ruchowe, poznawcze, mogą rozwinąć się dopiero na bazie zintegrowanej informacji z podstawowych układów wykształconych w czasie życia płodowego. To one determinują kształtowanie się właściwego poczucia własnego ciała (schematu ciała), koordynacji ruchowej dwóch stron ciała, planowania ruchów, a także uwagi oraz równowagi emocjonalnej.
Chociaż niemowlę widzi od urodzenia, a słyszy nawet wcześniej, to te zmysły nie mają początkowo znaczącego wpływu na rozwój wyżej wymienionych funkcji. Wczesna organizacja układu nerwowego zależy od bardziej podstawowych wrażeń.

Istnieje hipotetyczny, opracowany przez dr A. J. Ayres, 4-etapowy model rozwoju integracji sensorycznej, która dokonuje się głównie w pierwszych latach życia.

  1. Etap to okres od narodzin do ok. 2. roku życia.
  2. Etap to okres od 2. do 4. roku życia.
  3. Etap to okres od 3. do 5. roku życia.
  4. Etap następuje w 6./7. roku życia.

W pierwszym etapie integracji sensorycznej rozwija się zdolność do przetwarzania bodźców dotykowych i z czucia głębokiego (proprioceptywnych) czyli czucia siebie. To również okres rozwoju reakcji równoważnych, czyli automatycznych reakcji, dzięki którym utrzymuje równowagę lub wraca do niej, napięcia mięśniowego, integracji odruchów, a także kształtowania się bazowej stabilności emocjonalnej w oparciu o wrażenia dotykowe i przedsionkowe, związane z odbiorem siły grawitacji. Ten etap najintensywniej rozwija się od niemowlęctwa do ok. 2. roku życia.

Po urodzeniu dziecko poznaje otaczający go świat przede wszystkim poprzez dotyk, odbiór wrażeń przedsionkowych i czucie głębokie.

Czucie a dotyk

Na pierwszym etapie integracji sensorycznej rozwija się zarówno zdolność do przetwarzania bodźców dotykowych, jak i z czucia głębokiego. Jak je odróżnić? Czucie głębokie to zdolność odbierania wrażeń związana z naciskiem i ułożeniem, a jego receptory znajdują się w mięśniach, stawach , więzadłach i głębszych warstwach skóry , natomiast dotyk to odbieranie wrażeń czuciowych lekkich, powierzchownych, a receptory tego zmysłu znajdują się płycej, pod naskórkiem.

W sytuacji zagrożenia czy płaczu, naturalną reakcją dziecka będzie przytulenie się do mamy, a więc dążenie do kontaktu przez dotyk i czucie głębokie. Kołysanie dziecka ma właściwości uspokajające, bo niemowlę pamięta ten ruch jeszcze z życia płodowego.

Na drugim etapie integracji sensorycznej u dziecka intensywnie rozwija się motoryka duża, czyli sprawność ruchowa całego ciała, a także podstawowe zręczności, planowanie ruchu oraz kinestezja, czyli czucie ruchu. W tym czasie postawa dziecka staje się stabilna i kształtują się podstawy percepcji słuchowej oraz wzrokowej. Ten proces odbywa się głównie między 2. a 4. rokiem życia.

Opisane procesy postępują dalej, trwając przez dwa kolejne etapy integracji sensorycznej. Na trzecim etapie integracji sensorycznej następuje rozwój precyzyjnych ruchów ręki, wykształca się dominacja ręki, zdolność do różnicowania stron ciała, doskonali schemat ciała, postępuje rozwój podstawowych systemów zmysłowych, koordynacji wzrokowo-ruchowej, intensywnie rozwija się percepcja wzrokowa i słuchowa (3-5 rok życia).

Na czwartym etapie integracji sensorycznej, po ukształtowaniu się wcześniejszych funkcji, może rozwijać się proces tworzenia pojęć, osiągania gotowości do opanowania czytania, pisania liczenia, dziecko przyswaja normy społeczne. Około 6. Roku życia etap I rozwoju integracji sensorycznej jest już zakończony, II i III – doskonalą się , a główna praca dotyczy umiejętności z etapu IV i trwa przez kolejne 3 lata.
Jeśli rozwój przebiega bez zakłóceń, to dziecko osiąga bazową dojrzałość w zakresie integracji sensorycznej około 9. roku życia, a następnie ją doskonali.

Nie zapominaj, że żadna z funkcji będących wynikiem integracji zmysłowej i żaden z układów zmysłowych nie dojrzewa w izolacji od pozostałych. Rozwój integracji sensorycznej jest nieprzerwanym procesem, który ma swoją hierarchię – osiągnięcie jednego stadium umożliwia opanowywanie umiejętności z kolejnego poziomu.

Jak wspierać integrację sensoryczną?

Wielu rodziców zastanawia się, w jaki sposób wspierać rozwój dziecka i szuka sposobów na wspomaganie integracji sensorycznej u niemowlęcia. Jeżeli mózg dziecka funkcjonuje prawidłowo, rozwój procesów integracji zmysłowej postępuje w sposób naturalny – dzięki wewnętrznemu popędowi, tzw. „inner-drive”. Podczas codziennych czynności, zwłaszcza spontanicznych zabaw czy wspólnych zajęć, dziecko poszukuje i realizuje aktywności, które służą dalszemu rozwojowi jego układu nerwowego. Nieprawidłowości w pracy systemów sensorycznych hamują działanie wewnętrznego popędu i wpływają na powstawanie lub wzmacnianie zaburzeń rozwojowych.

Zaburzenia integracji sensorycznej – jak je rozpoznać i co robić?

Objawy nieprawidłowej tolerancji wrażeń sensorycznych, które mogą świadczyć o nadwrażliwości małego dziecka na bodźce to:

  • nadmierna płaczliwość, jeśli spędzasz kilka godzin dziennie na uspokajaniu dziecka lub niemowlę wielokrotnie budzi się w nocy z płaczem,
  • zła tolerancja zabiegów pielęgnacyjnych, takich jak: kąpiel, zmiana pieluszki, smarowanie ciała, przebieranie,
  • niechęć do zmiany pozycji ciała, jeśli dziecko nie lubi wyciągania z łóżeczka, podnoszenia do góry czy huśtania,
  • nadmierna wrażliwość na dźwięk, jeśli nawet ciche i dalekie odgłosy przerywają sen dziecka, a na niektóre dźwięki reaguje panicznym płaczem.
  • występują trudności z przystawieniem dziecka do piersi, ze ssaniem,
  • niepokój, płaczliwość dziecka narasta, gdy wokół niego jest dużo osób, wiele się dzieje.

Istnieją dwa przeciwstawne wzorce zachowania: poszukiwanie sensoryczne i unikanie bodźców (wg modelu W. Dunn), które przy znacznym nasileniu utrudniają codzienne życie dziecka i jego rodziny, a tym samym mogą świadczyć o zaburzeniach integracji sensorycznej.

Oznaki możliwych problemów z integracją wrażeń sensorycznych zmieniają się wraz z wiekiem. U starszych dzieci alarmujące może okazać się opóźnione w stosunku do rówieśników opanowywanie umiejętności ruchowych czy opóźniony rozwój poszczególnych etapów mowy.

Jeśli zauważysz niepokojące objawy u swojego dziecka, powinnaś udać się do pediatry lub psychologa. Specjalista może skierować Cię do terapeuty integracji sensorycznej z ogólnopolskiej sieci zespołów wczesnego wspomagania rozwoju dziecka (działających w poradniach psychologiczno-pedagogicznych) lub ośrodków wczesnej interwencji.

Z myślą o przyszłości swojego dziecka, uważnie je obserwuj. Pamiętaj, że jeżeli wcześnie zauważysz nieprawidłowości w przetwarzaniu sensorycznym i udasz się do terapeuty, dysfunkcje będą mogły być znacząco złagodzone lub całkowicie wyeliminowane. Niezauważone czy zlekceważone, będą narastały, utrudniając funkcjonowanie dziecka w życiu codziennym, w tym interakcje z otaczającym światem.

Oceń ten artykuł: