Ketony stanowią efekt uboczny pozyskiwania źródeł energii dla komórek. Pojawiają się w sytuacji niedoboru węglowodanów w organizmie lub w przypadku występowania zaburzeń metabolicznych uniemożliwiających ich odpowiednie wykorzystanie (m.in. w przebiegu cukrzycy). Ketony w moczu u kobiet w ciąży wykrywane są częściej niż w ogólnej populacji. W tym artykule przyjrzymy się objawom związanym z nadmierną produkcją ketonów i ich obecnością w moczu oraz możliwym przyczynom tego stanu.
Co znajdziesz w tym artykule:
Ketony – czym są?
Ketony to związki chemiczne powstające głównie w wątrobie w wyniku przemian tłuszczów, a także częściowo białek. Stanowią jedno ze źródeł energii potrzebnej do funkcjonowania organizmu. Są one wykorzystywane przede wszystkim w przypadku brak możliwości użycia do tego celu węglowodanów (glukozy). W warunkach prawidłowych odpowiadają za pokrycie między 5 a 20% dziennego zapotrzebowania energetycznego.
W niektórych sytuacjach (np. podczas głodzenia, przy stosowaniu diety o niskiej zawartości węglowodanów lub u osoby z cukrzycą typu I, która nie przyjęła wystarczającej ilości insuliny), organizm musi przestawić się na czerpanie energii z tłuszczów zmagazynowanych w postaci tkanki tłuszczowej lub pochodzących z diety. W takich przypadkach produkcja ketonów zwiększa się.
Jeśli ilość ketonów w organizmie (a konkretnie we krwi) przekroczy określone stężenie, czyli tzw. próg nerkowy, zaczynają one być wydalane wraz z moczem. Taki stan określamy jako ketonurię.
Badanie ketonów w moczu w ciąży
Badanie obecności ketonów jest częścią badania ogólnego moczu wykonywanego rutynowo w każdym miesiącu ciąży. W przypadku tego rodzaju testu uzyskanie dodatniego wyniku (czyli stwierdzającego, że ketony są obecne w próbce) uznaje się za stan nieprawidłowy.
Dodatni wynik w przypadku kobiet w ciąży jest jednak częsty i nie zawsze wiąże się z występowaniem poważniejszych zaburzeń. Wymaga jednak wykonania przez lekarza interpretacji w oparciu o wywiad medyczny i wyniki innych badań (m.in. pomiaru glukozy we krwi i w moczu).
Istnieje także inny, rzadziej stosowany wśród ciężarnych rodzaj badania ketonów w moczu – określenie stężenia tych związków w próbce moczu za pomocą tzw. testów paskowych. Badanie wykorzystuje się przede wszystkim w samokontroli cukrzycy, może być wykonane w domu za pomocą zestawu zakupionego w aptece.
Zamoczenie paska testowego w moczu i określenie jego zabarwienia po podanym przez producenta czasie pozwala określić przybliżone stężenie ketonów w moczu. Oceny dokonuje się w oparciu o skalę dołączoną do zestawu, w której każdy kolor odpowiada określonemu stężeniu ketonów.
Poszczególne wyniki interpretuje się następująco:
- Wynik negatywny – brak ketonów w moczu, czyli stan prawidłowy,
- Stężenie do 5 mg/dl określa się jako śladowe ilości ketonów w moczu,
- Wynik 15 mg/dl uznaje się za niskie stężenie ketonów w moczu,
- Stężenie około 40 mg/dl oznacza umiarkowaną ketonurię,
- Wynik powyżej 80 mg/dl to wysokie stężenie ketonów w moczu.
Jeśli wykonasz samodzielnie takie badanie i uzyskasz wynik umiarkowanego lub wysokiego stężenia ketonów w moczu, skontaktuj się niezwłocznie z lekarzem.
Ketony w moczu w ciąży – objawy
Obecność podwyższonego stężenia ketonów w moczu często obserwuje się u kobiet, którym nie towarzyszą jednocześnie żadne objawy. W niektórych przypadkach nieprawidłowy wynik badania może jednak być powiązany z wystąpieniem określonych symptomów czy dolegliwości, w tym:
- Nudności i wymiotów,
- Nadmiernego pragnienia,
- Potrzeby bardzo częstego oddawania moczu,
- Bólów brzucha,
- Biegunki,
- Trudności w oddychaniu,
- Uczucia zmęczenia i senności,
- Owocowego zapachu z ust,
- Zaburzeń widzenia.
Powyższe objawy typowo obserwuje się, kiedy przyczyną nasilonej ketonurii jest niewyrównana cukrzyca.
Czy obecność ketonów w moczu wpływa na dziecko?
W większości przypadków przy wykryciu niewielkiej ilości ketonów w moczu u zdrowej kobiety ciężarnej nie ma podstaw do obaw odnośnie szkodliwego wpływu tych związków na dziecko. Śladowa obecność tych związków w próbce często wynika z przejściowych, typowych dla ciąży, zmian fizjologicznych.
Nie oznacza to jednak, że nieprawidłowy wynik badania można zignorować. Czasami wskazuje on np. na potrzebę wprowadzenia modyfikacji w diecie tak, by skrócić przerwy między poszczególnymi posiłkami lub zwiększyć ilość węglowodanów w jadłospisie i zapewnić dzięki temu lepszą dostępność glukozy jako optymalnego źródła energii do funkcjonowania organizmu.
Obecność wysokiego stężenia ketonów w moczu w ciąży stanowi oznakę poważniejszych zaburzeń (przede wszystkim kwasicy ketonowej w przebiegu cukrzycy), które bez odpowiedniego leczenia mogą negatywnie oddziaływać na płód, a ponadto być niebezpieczne również dla kobiety ciężarnej. Uzyskanie takiego wyniku badania wymaga rozpoznania podłoża problemu i szybkiego wprowadzenia terapii.
Przyczyny podwyższonego stężenia ketonów w moczu w ciąży
Podwyższone stężenie ketonów w organizmie, które doprowadza do ich wydalania wraz z moczem, obserwuje się przede wszystkim w sytuacji niedoboru węglowodanów (glukozy) lub braku możliwości ich wykorzystania przez komórki. Przyczyny tego stanu mogą obejmować zarówno czynniki związane ze stylem życia (dietą i aktywnością fizyczną), jak i niektóre choroby wpływające na gospodarkę węglowodanową.
Do potencjalnych powodów obecności wysokiego stężenia ketonów w moczu w czasie ciąży zalicza się:
- Długą przerwę w spożywaniu posiłków (co najmniej kilka-kilkanaście godzin; czas przerwy między posiłkami, po której dojdzie do pojawienia się ketonów w moczu zależy od wielu czynników),
- Głodzenie,
- Unikanie spożywania węglowodanów, stosowanie diety niskowęglowodanowej (np. ketogenicznej),
- Długi, intensywny wysiłek fizyczny,
- Przedłużone, intensywne wymioty,
- Biegunkę,
- Cukrzycę, w szczególności cukrzycę typu I, rzadziej typu II,
- Choroby związane z zaburzeniami trawienia i wchłaniania składników pokarmowych, np. celiakię,
- Nadużywanie alkoholu.
Ciąża jest stanem, w którym częściej mamy do czynienia z obecnością ketonów w moczu. Ketonurię wykrywa się aż u 30% kobiet w badaniach wykonywanych w tej grupie na czczo z porannej próbki moczu. Ciężarne w III trymestrze mogą być najbardziej podatne na zwiększoną produkcję ketonów w warunkach fizjologicznych, m.in. ze względu na najwyższe zapotrzebowanie energetyczne.
Jak się pozbyć ketonów w moczu w ciąży?
U zdrowej kobiety w ciąży niektóre modyfikacje stylu życia pomagają obniżyć produkcję ketonów i w związku z tym mogą pozwolić na uzyskiwanie prawidłowego wyniku w kolejnych badaniach. Główne metody postępowania w takim przypadku to:
- Regularne spożywanie około 5 posiłków w ciągu dnia, co około 2,5-3 godziny, unikanie sytuacji przedłużonego głodzenia,
- Pamiętanie o uwzględnieniu źródeł węglowodanów w każdym z posiłków – do zalecanych produktów z tej grupy należą przede wszystkim pieczywo, kasze, makarony, ryż i ziemniaki; produkty węglowodanowe powinny stanowić w przybliżeniu ¼ objętości spożywanej żywności,
- Unikanie intensywnej aktywności fizycznej (lekki i umiarkowany wysiłek fizyczny jest wskazany).
Kobietom z cukrzycą dodatkowo zaleca się spożywanie przekąski przed snem (około godziny 22.00 – 22.30). Powinna ona zawierać produkty będące źródłem węglowodanów. Zjedzenie tego posiłku ma za zadanie zapobiegać nocnemu obniżeniu się stężenia glukozy we krwi poniżej prawidłowego poziomu.
Wysoki poziom ketonów w moczu ciężarnej chorej na cukrzycę może być związany z kwasicą ketonową. Taki stan wymaga uzyskania pomocy medycznej w warunkach szpitalnych. Leczenie polega na przede wszystkim na dożylnym podawaniu insuliny oraz płynów. Ważnym aspektem terapii jest również wyrównywanie stężenia elektrolitów.
Ketony w moczu w ciąży – co warto wiedzieć?
Wiele zmian zachodzących w organizmie kobiety w czasie ciąży może przyczyniać się do zwiększenia prawdopodobieństwa pojawienia się ketonów w moczu ze względu na niedobór węglowodanów. Z jednej strony mamy wtedy częściej do czynienia z dolegliwościami, takimi jak nudności i wymioty (oraz związany z tym czasowy brak apetytu), z drugiej strony zwiększa się jednocześnie zapotrzebowanie na energię.
Ponadto u kobiet ciężarnych istnieje wyższe ryzyko występowania zaburzeń gospodarki węglowodanowej, które mogą utrudniać wykorzystanie spożytych węglowodanów i w związku z tym prowadzić do nadmiernej produkcji ketonów.
Uzyskanie nieznacznie podwyższonego wyniku badania na obecność ketonów w moczu w czasie ciąży może mieć fizjologiczne przyczyny i często nie musi stanowić powodu do niepokoju – w szczególności, jeśli nie towarzyszy mu nieprawidłowo wysokie stężenie glukozy we krwi. Rezultat badania należy jednak zawsze skonsultować z lekarzem, który zinterpretuje całościowo uzyskane wyniki.
Źródła:
- Dhillon K. K., Gupta S. (2023) Biochemistry, Ketogenesis, National Library of Medicine, StatPearls, dostęp: https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK493179/.
- Barbachowska A., Langowska A., Durlik M. (2023) Czego możemy się dowiedzieć z wyniku badania ciał ketonowych w moczu, Medycyna po Dyplomie, 1, dostęp: https://podyplomie.pl/medycyna/38439,czego-mozemy-sie-dowiedziec-z-wyniku-badania-cial-ketonowych-w-moczu.
- National Library of Medicine Ketones in Urine, MedlinePlus, dostęp: https://medlineplus.gov/lab-tests/ketones-in-urine/.
- National Health Service (2023) Diabetic ketoacidosis, dostęp: https://www.nhs.uk/conditions/diabetic-ketoacidosis/.
- Centers for Disease Control and Prevention (2024) About Diabetic Ketoacidosis, dostęp: https://www.cdc.gov/diabetes/about/diabetic-ketoacidosis.html?CDC_AAref_Val=https://www.cdc.gov/diabetes/basics/diabetic-ketoacidosis.html.
- American Diabetes Association (2019) Five Things to Know About Ketones, dostęp: https://diabetes.org/blog/five-things-know-about-ketones.
- Cantrell C., B., Mohiuddin S. S. (2023) Biochemistry, Ketone Metabolism, National Library of Medicine, StatPearls, dostęp: https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK554523/.
- Bronisz A., Ozorowski M., Hagner-Derengowska M. (2018) Pregnancy Ketonemia and Development of the Fetal Central Nervous System, International Journal of Endocrinology, 2018: 1242901, dostęp: https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC6008755/.
- Mohan M., Baagar K. A. M., Lindow S. (2017) Management of diabetic ketoacidosis in pregnancy, The Obstetrician & Gynaecologist, 19(1): 55-62, dostęp: https://obgyn.onlinelibrary.wiley.com/doi/full/10.1111/tog.12344.