Listerioza w ciąży – czy jest zagrożeniem dla dziecka?

Czym jest listerioza?

Listerioza jest chorobą wywołaną przez infekcję bakterią Listeria monocytogenes. To bakterie powszechnie występujące w środowisku naturalnym w wodzie i glebie. Zalicza się ją do nietypowych drobnoustrojów, które mają zdolność do intensywnego namnażania się w warunkach chłodniczych (w lodówce) – ilość bakterii zwiększa się w zakresie temperatur od 0 do 50°C. Mogą one także przetrwać mrożenie. Dopiero działanie gorąca (70°C przez 2 minuty) unieszkodliwia w pełni Listerię.

Na zakażenie tą bakterią szczególnie narażone są kobiety w ciąży – wśród nich zachorowania notuje się aż 10-krotnie częściej niż w ogólnej populacji osób dorosłych. Listerioza u ciężarnej jest groźna dla jej zdrowia, a przy tym może także prowadzić do bardzo niebezpiecznych powikłań u dziecka.

Przyczyny zakażenia Listerią w czasie ciąży

Do infekcji Listerią u kobiet w ciąży najczęściej dochodzi drogą pokarmową, przez spożycie produktów zawierających te drobnoustroje w ilości wystarczającej, by wywołać zakażenie. Liczba pałeczek bakterii potrzebnych do spowodowania listeriozy u ciężarnych jest niższa niż u przeciętnej osoby dorosłej ze względu na modyfikację działania układu odpornościowego w niektórych fazach ciąży - stąd bierze się większe prawdopodobieństwo infekcji. Obserwuje się je przede wszystkim w III trymestrze ciąży.

Do produktów, które stanowią główne źródła zakażenia Listerią należą:

• Kiełki (spożywane na surowo),
• Mleko niepasteryzowane i produkty mleczne produkowane z niepasteryzowanego mleka,
• Wędliny, pasztety, parówki spożywane bez wcześniejszej obróbki termicznej,
• Sery miękkie, takie jak camembert i brie i inne sery dojrzewające
• Wędzone ryby,
• Półprodukty przechowywane w lodówkach, np. obrane i pokrojone owoce,
• Produkty gotowe przechowywane w lodówkach i niepoddawane obróbce termicznej przed spożyciem, np. sałatki z mięsem, kanapki,
• Surowe lub niedogotowane mięso, ryby i owoce morza.

Infekcja Listerią jest także przenoszona z matki na dziecko w okresie życia płodowego.

Rzadszymi źródłami zakażenia jest bezpośredni kontakt z wydalinami i wydzielinami zakażonych zwierząt, m.in. bydła, owiec, kóz, drobiu. Może ono nastąpić przez błony śluzowe i uszkodzoną skórę. Choć nie jest to typowe dla tej choroby, zdarzają się również przypadki listeriozy wynikające ze spożycia żywności przygotowanej przez osobę zakażoną bez zachowania zasad higieny.

Objawy listeriozy w ciąży

Listerioza w ciąży w 90% przypadków ma przebieg bezobjawowy. U pozostałych kobiet ciężarnych najczęściej daje niespecyficzne objawy w postaci:

• Gorączki,
• Bólu głowy,
• Dreszczy,
• Bólu mięśni,
• Bólu gardła,
• Sztywności w okolicy szyi,
• Biegunki.

Zwykle dolegliwości są odczuwane przez kilka dni. Czasami okres ich występowania wydłuża się nawet do kilku tygodni. Mogą pojawić się w czasie od 3 do nawet 70 dni od kontaktu z czynnikiem chorobotwórczym.

Jak wykryć listeriozę?

Diagnostyka listeriozy odbywa się w oparciu o badanie mikrobiologiczne krwi, płynu mózgowo-rdzeniowego, płynu owodniowego lub ropy, a także badania serologiczne. ( Jeśli choroba ma postać biegunkową, do rozpoznania zakażenia Listerią może posłużyć próbka kału. U noworodków wykonuje się dodatkowo badania w oparciu o wymazy z powłok skórnych – takie badania nie mają znaczenia gdyż bakteria może występować u osób zdrowych)

Leczenie listeriozy w ciąży

Leczenie listeriozy u kobiet w ciąży polega na przyjmowaniu przepisanych przez lekarza antybiotyków. Wprowadzenie terapii jest bardzo istotne w przypadku rozpoznania zakażenia Listerią - nawet jeśli jego przebieg ma łagodny charakter. W ten sposób zapobiega się przeniesieniu zakażenia na płód oraz możliwym powikłaniom okołoporodowym związanym z infekcją.

Czy listerioza u kobiety w ciąży jest zagrożeniem dla dziecka?

Listerioza u kobiety ciężarnej może być bardzo groźna dla rozwijającego się dziecka, nawet jeśli nie towarzyszą jej nasilone dolegliwości lub ma przebieg bezobjawowy. Do najpoważniejszych powikłań zakażenia zalicza się poronienie (do 20. tygodnia ciąży), urodzenie martwe (po 20. tygodniu ciąży) oraz przedwczesny poród (urodzenie dziecka przed końcem 37. tygodnia ciąży).

Listerioza wrodzona przeniesiona z matki na dziecko przez łożysko związana jest z ryzykiem wystąpienia u noworodka powikłań neurologicznych, zapalenia opon mózgowych i sepsy.

Profilaktyka listeriozy w ciąży

Duża część przypadków listeriozy nie daje żadnych objawów u kobiety, a więc nie jest rozpoznawana ani leczona, a jednocześnie może powodować bardzo groźne powikłania u dziecka. Z tego powodu profilaktyka rozwoju zakażenia ma szczególnie duże znaczenie.

Bardzo ważne jest, żeby kobieta ciężarna przestrzegała poniższych zasad zapobiegania rozwojowi listeriozy:

1. Nie spożywaj łatwo psującego się jedzenia oraz ugotowanych potraw, które były przechowywane poza lodówką przez 2 godziny lub dłużej. Jeśli temperatura otoczenia, w którym trzymasz lub transportujesz jedzenie jest bardzo wysoka, choćby w czasie upałów, ogranicz ten czas do 1 godziny.
2. Unikaj spożywania produktów wymienionych na początku artykułu jako źródła zakażenia Listerią.
3. Bardzo dokładnie, pod bieżącą wodą, myj spożywane na surowo produkty, takie jak warzywa i owoce.
4. Upewnij się, że spożywane przez ciebie mięso i ryby są zawsze w pełni dogotowane. Jeśli samodzielnie je przyrządzasz, możesz sprawdzać termometrem kuchennym temperaturę wewnątrz produktu po obróbce termicznej, by upewnić się, że nie jest surowy w środku (wymagana temperatura dla większości rodzajów mięs to minimum 71°C; natomiast w przypadku kurczaka wynosi 77°C, a indyka - 82°C). Nie spożywaj też jaj z płynnym białkiem i/lub żółtkiem.
5. Jeśli wykorzystujesz do przygotowania posiłków produkty mrożone (np. warzywa) upewnij się, że są one w pełni ugotowane i gorące również w środku.
6. Pamiętaj o higienie rąk w czasie przygotowywania żywności. Myj ręce często wodą z mydłem, szczególnie przed rozpoczęciem gotowania oraz przed i po dotykaniu surowej żywności (np. mięsa).

Źródła:

1. Narodowy Instytut Zdrowia Publicznego – Państwowy Instytut Badawczy Informacja o zachorowaniach na listeriozę, dostęp: https://epibaza.pzh.gov.pl/story/informacja-o-zachorowaniach-na-listerioz%C4%99.
2. Rogalla D., Bomar P. A. (2023) Listeria Monocytogenes, StatPearls, dostęp: https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK534838/.
3. U.S. Food & Drug Administration (2018) Listeria – Food Safety for Mums to Be, dostęp: https://www.fda.gov/food/health-educators/listeria-food-safety-moms-be.
4. The American College of Obstetricians and Gynecologists (2022) Listeria and Pregnancy, dostęp: https://www.acog.org/womens-health/faqs/listeria-and-pregnancy.
5. National Health Service (2023) Listeriosis, dostęp: https://www.nhs.uk/conditions/listeriosis/.
6. Mor G. Cardenas I. (2010) The Immune System in Pregnancy: A Unique Complexity, American Journal of Reproductive Immunology, 63(6): 425-433, dostęp: https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC3025805/?ref=popsugar.com&=___psv__p_47277609__t_w_.