Różyczka w ciąży – czy jest niebezpieczna dla dziecka?

Różyczka w ciąży – czy jest niebezpieczna dla dziecka?

Występująca w czasie ciąży różyczka wiąże się z istotnym ryzykiem poważnych powikłań wpływających na rozwój płodu. W przypadku tej choroby kluczowa jest profilaktyka. Co zrobić, by zapobiegać różyczce w ciąży i czy można tę chorobę leczyć? Jak interpretować wyniki badań stosowanych w diagnostyce różyczki? Na te pytania znajdziesz odpowiedzi w poniższym artykule.

Czym jest różyczka?

Różyczka jest wirusową chorobą zakaźną. Rozprzestrzenia się najczęściej drogą kropelkową, przez bezpośredni kontakt z zakażoną osobą. Infekcja rozwija się przede wszystkim wśród dzieci, szczególnie w wieku przedszkolnym i szkolnym, jednak w tej grupie zwykle ma łagodny przebieg, dość często (w 25-50% przypadków) bezobjawowy. U nastolatków i dorosłych różyczka wiąże się zwykle z pojawieniem się bardziej nasilonych dolegliwości.

Wirus różyczki może być przenoszony także inną drogą niż kropelkowa - za pośrednictwem łożyska. Przechodzi wtedy na płód za sprawą występowania zakażenia u kobiety ciężarnej. Wiąże się to z zagrożeniem dla zdrowia dziecka. Może powodować, że urodzi się ono z poważnymi wadami rozwojowymi. Szczególnie niebezpieczne jest pojawienie się choroby u matki w pierwszych 12 tygodniach ciąży.

Najskuteczniejszym sposobem zapobiegania różyczce jest szczepienie przeciw temu wirusowi, jednak ciąża stanowi przeciwwskazanie do jego wykonania. Warto także wiedzieć, że przebycie choroby w większości przypadków uodparnia na całe życie.

Objawy różyczki u kobiet ciąży

Różyczka charakteryzuje się dość długim czasem inkubacji, trwającym od 13 do 20 dni. Po tym czasie od zakażenia zwykle zaczynają pojawiać się objawy, ale w połowie przypadków przebieg jest bezobjawowy. Najbardziej typowym z nich jest bladoróżowa, drobnoplamista lub plamisto grudkowa wysypka, obserwowana najpierw na twarzy lub za uszami, a następnie w ciągu 24 godzin rozsiewająca się na obszarze całego ciała. Ma postać niewielkich czerwonych wykwitów, które utrzymują się przez okres do 3 dni. Nie pozostawiają one przebarwień na skórze. Wysypka jest poprzedzona innymi objawami zwiastunowymi, które występują 1-7 dni wcześniej. W pierwszej kolejności pojawia się złe samopoczucie bóle mięśni i stawów. Następnie dołącza się ból gardła, katar, suchy kaszel, zaczerwienienie i pieczenie oczu, ale bez światłowstrętu. Może pojawić się podwyższona temperatura ciała, wysoka gorączka ,częściej występuje u osób dorosłych. Kolejnym, bardzo charakterystycznym dla różyczki objawem jest powiększenie węzłów chłonnych zausznych, potylicznych, karkowych.

Uważa się, że różyczka może być przenoszona na inne osoby w oknie czasowym od 1 tygodnia przed wystąpieniem pierwszych objawów do 5-8 dni po ich pojawieniu się. Trzeba jednak mieć na uwadze, że w dużej części przypadków różyczka w swoim przebiegu nie daje żadnych oznak, jednak nosiciel i tak ma zdolność do przenoszenia wirusa na osoby w swoim otoczeniu.

Badania na różyczkę w ciąży

Badania na różyczkę w ciąży wykonuje się jako element rutynowej opieki okołoporodowej tylko w przypadku kobiet, które nie były szczepione i nie chorowały lub brakuje informacji na ten temat. Należy wtedy zrobić je w chwili pierwszego zgłoszenia do lekarza po zajściu w ciążę lub do 10. tygodnia ciąży. Badania przeprowadza się również w przypadku podejrzenia wystąpienia choroby.

Rozpoznania różyczki dokonuje się na podstawie badania krwi określającego stężenie przeciwciał IgM przeciwko wirusowi wywołującemu schorzenie. Wynik dodatni oznacza ich obecność i wskazuje na aktualnie toczącą się w organizmie chorobę lub przebycie jej w ostatnim czasie. Przeciwciała tego rodzaju pojawiają się typowo w ciągu 3 dni po zaobserwowaniu wysypki i zwykle przestają być wykrywane we krwi w ciągu kolejnych 4-12 tygodni.

Zwykle jednocześnie u kobiet w ciąży wykonuje się oznaczenie przeciwciał IgG przeciwko wirusowi różyczki. Kiedy ich poziom jest równy lub wyższy od 10 U/ml, mówimy o występowaniu wyniku reaktywnego – to poziom zabezpieczający przed zachorowaniem na różyczkę. Jeśli jednocześnie mamy do czynienia z wynikiem ujemnym przeciwciał IgM, możemy stwierdzić, że organizm wykazuje odporność na zachorowanie na różyczkę w wyniku szczepienia lub przebytego wcześniej zakażenia. Jest to więc stan prawidłowy - nie świadczy o toczącej się chorobie, a o ochronie przed nią.

Różyczka w ciąży - zagrożenie dla dziecka

Zachorowanie na różyczkę kobiety w ciąży może prowadzić do zakażenia płodu. Pojawienie się objawów zależy od tygodnia ciąży, w którym doszło do zakażenia. Zakażenie w pierwszych tygodniach ciąży może prowadzić do poronienia lub obumarcia płodu. Zakażenie w I – II trymestrze może prowadzić do wystąpienia poważnych wad rozwojowych:

• Wady słuchu (w tym głuchotę) oraz wady narządu wzroku (mogące prowadzić do częściowej lub całkowitej utraty wzroku),
• Wady serca i zaburzenia krążenia krwi,
• Uszkodzenia mózgu i związane z tym zaburzenia rozwoju umysłowego, zaburzenia związane z zachowaniem oraz niepełnosprawność intelektualną,
• Problemy hematologiczne, takie jak małopłytkowość,
• Problemy z kośćmi (deformacje, ubytki),
• Zaburzenia funkcji gruczołów, takich jak tarczyca i trzustka, mogące prowadzić do niedoczynności tarczycy i cukrzycy na dalszym etapie życia.

Szacuje się, że jeśli matka zachoruje na różyczkę w czasie pierwszych 12 tygodni ciąży, ryzyko wystąpienia związanych z tym powikłań u dziecka wynosi do 85%. Prawdopodobieństwo obecności wad rozwojowych przy zakażeniu następującym między 13. a 16. tygodniem ciąży spada do 50%, a na późniejszym etapie zmniejsza się do około 25%. Zakażenie po 22 tygodniu ciąży nie jest niebezpieczne dla dziecka.

Leczenie różyczki w ciąży

Dotychczas nie opracowano sposobu leczenia, który wykazywałby skuteczność w zwalczaniu infekcji wirusem różyczki i skracaniu czasu choroby. Terapia ma więc na celu złagodzenie dolegliwości bólowych oraz obniżenie wysokiej gorączki (jeśli te objawy występują). Stosuje się w tym celu przede wszystkim paracetamol.

Nie istnieją także metody, które pozwoliłyby uniknąć przeniesienia zakażenia na płód przez chorą kobietę ciężarną. Jedynie profilaktyka wystąpienia różyczki zmniejsza ryzyko pojawienia się związanych z infekcją wad wrodzonych u dziecka oraz spowodowanego przez tę chorobę poronienia.

Zapobieganie rozwojowi różyczki u kobiet w ciąży

Podstawowym sposobem profilaktyki różyczki są szczepienia ochronne wykonywane preparatem skojarzonym przeciwko wirusowi wywołującemu tę chorobę oraz dwóm innym – wirusowi odry i świnki.

W Polsce szczepienia obowiązkowe na różyczkę wprowadzono w 1988 roku (wykonywano je wtedy u dziewczynek 13-letnich), dlatego zdecydowana większość kobiet obecnie zachodzących w ciążę została uodporniona w wieku dziecięcym. Szczepienia są zalecane osobom dorosłym, które:

• Nie były szczepione na różyczkę w dzieciństwie,
• W przeszłości otrzymały tylko jedną dawkę szczepionki (obecnie zgodnie z kalendarzem szczepień obowiązkowych wykonuje się je 2-krotnie, w wieku 13-15 miesięcy i w 6 roku życia ( do 2016 roku dawka przypominająca była podawana w 10 roku życia) , jednak tylko pojedyncza dawka szczepionki była obowiązkowa w latach 1988-2004; większość kobiet w wieku prokreacyjnym urodzonych przed 2002-2003 rokiem przyjęła szczepionkę na różyczkę jeden raz),
• Młodym kobietom, w szczególności tym, które pracują z dziećmi (np. w przedszkolach, szkołach, placówkach opieki zdrowotnej).

Kobietom planującym ciążę zaleca się uzupełnić szczepienia, jeśli istnieje ryzyko niepełnego uodpornienia na różyczkę. Najlepiej, by odstęp czasowy między przyjęciem dawki szczepionki a zajściem w ciążę wynosił co najmniej 1 miesiąc. By ocenić potrzebę szczepienia można wykonać badanie przeciwciał IgG, które pozwala określić, czy organizm jest dostatecznie chroniony przed wirusem. Już jedna dawka szczepionki daje 95% skuteczności w zapobieganiu zespołowi różyczki wrodzonej, a dwie dawki to 99-100%

Kobietom, które zaszły już w ciążę nie podaje się szczepionki. W takim przypadku, w sytuacji niepełnego uodpornienia, należy zachować dużą ostrożność, w szczególności unikając kontaktu z osobami z wysypką, które potencjalnie mogą chorować na różyczkę.

Źródła:

1. Bouthry E., Picone O., Hamdi G. i wsp. (2014) Rubella and pregnancy: diagnosis, management and outcomes, Prenatal Diagnosis, 34: 1246-1253, dostęp: https://obgyn.onlinelibrary.wiley.com/doi/full/10.1002/pd.4467.
2. Canadian Pediatric Society (2007) Rubella (German measles) in pregnancy, Pediatrics & Child Health, 12(9): 798-802, dostęp: https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC2532864/.
3. Centers for Disease Control and Prevention (2024) Pregnancy and Rubella, dostęp: https://www.cdc.gov/rubella/pregnancy/index.html.
4. Narodowy Instytut Zdrowia Publicznego – Państwowy Instytut Badawczy (2024) Szczepionka przeciw różyczce, dostęp: https://szczepienia.pzh.gov.pl/szczepionki/rozyczka/?strona=2#o-chorobie.
5. National Health Service (2022) Rubella (German measles), dostęp: https://www.nhs.uk/conditions/rubella/.
6. Dziennik Ustaw Rzeczypospolitej Polskiej (2023) Obwieszczenie Ministra Zdrowia z dnia 9 czerwca 2023 r. w sprawie ogłoszenia jednolitego tekstu rozporządzenia Ministra Zdrowia w sprawie standardu organizacyjnego opieki okołoporodowej, dostęp: https://isap.sejm.gov.pl/isap.nsf/DocDetails.xsp?id=WDU20230001324.
7. Shukla S., Maraqa N. F. (2023) Congenital Rubella, National Library of Medicine, StatPearls, dostęp: https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK507879/.