Oznaczenie d-dimerów wykonuje się przede wszystkim w celu wykluczenia chorób związanych z zaburzeniami krzepnięcia krwi, w tym zakrzepicy. Należy zdawać sobie sprawę, że ich stężenie u wielu kobiet wzrasta ponad normę w czasie prawidłowo przebiegającej ciąży, w szczególności w III trymestrze, co w pewnym stopniu ogranicza przydatność diagnostyczną testu w tym czasie. Badanie d-dimerów może być wykonywane u ciężarnych, jednak podwyższony wynik trzeba interpretować z ostrożnością, w zestawieniu z dokładnymi informacjami dotyczącymi historii choroby oraz ewentualnych objawów.
Co znajdziesz w tym artykule:
Czym są d-dimery?
D-dimery są fragmentami białek, które powstają w procesie rozkładania się skrzepów we krwi. Skrzepy mogą powstawać, kiedy dochodzi do urazu tkanek i uszkodzone zostaną naczynia krwionośne. Ich rola polega na zapobieganiu nadmiernemu krwawieniu w takiej sytuacji. Z czasem, w miarę, gdy dochodzi do wystarczającego wygojenia uszkodzonych tkanek, skrzep zaczyna być rozkładany przez organizm. W tym procesie powstają d-dimery. Opisany proces to prawidłowa reakcja na uraz.
Zdarza się jednak, że krzepnięcie krwi jest zaburzone. Skrzepy (nazywane w takiej sytuacji zakrzepami) formują się wewnątrz naczyń krwionośnych. Z czasem prowadzi to do znaczącej obecności we krwi d-dimerów będących produktami ich degradacji (niewielkie ilości D-dimerów wykrywa się we krwi osób zdrowych) Może stanowić to oznakę występowania choroby układu krążenia, przede wszystkim zakrzepicy. Tworzenie się zakrzepów we krwi wiąże się z ryzykiem zablokowania naczynia krwionośnego i niedotlenienia tkanek, co jest stanem groźnym dla zdrowia.
Ciąża jest szczególnym stanem fizjologicznym pod kątem powstawania d-dimerów. Ze względu na toczące się w organizmie procesy, mogą one pojawiać się we krwi w większej ilości nawet w sytuacji, gdy nie mamy do czynienia ani z urazami, ani chorobą układu krążenia. Szczególnie w III trymestrze ciąży wysokie stężenie d-dimerów (które w innym przypadku uznalibyśmy za alarmujące) często nie wynika z żadnych nieprawidłowości.
Badanie d-dimerów – kiedy się je wykonuje?
Oznaczenie d-dimerów jest jednym z narzędzi diagnostycznych wykorzystywanych pomocniczo w przypadku podejrzenia chorób krążenia związanych z powstawaniem zakrzepów. Do takich schorzeń należą:
- Zakrzepica żył głębokich – choroba polegająca na utworzeniu się zakrzepu w żyle. Typowo powstaje on w kończynie dolnej, w sytuacji dłuższego braku ruchu (np. w czasie wielogodzinnej podróży). Może powodować objawy w postaci bólu i obrzęku nogi. Zdarza się, że skrzeplina odrywa się od żyły kończyny dolnej i wędruje wraz z krwią do naczyń płucnych, gdzie prowadzi do powstawania zatoru.
- Zatorowość płucna – najczęściej wynika właśnie z opisanego wyżej procesu zablokowania naczyń płucnych przez zakrzep powstający w kończynie dolnej. Jest to stan zagrożenia życia. Do objawów należą m.in. nagle pojawiające się duszności, ból w klatce piersiowej, zawroty głowy, kołatanie serca oraz kaszel.
- Rozsiane wykrzepianie wewnątrznaczyniowe – rzadka choroba związana z nieprawidłowym, nadmiernym krzepnięciem krwi w naczyniach wszystkich partii ciała. Wraz z postępem schorzenia dochodzi do powstawania niedoborów związków potrzebnych do normalnego przebiegu krzepnięcia krwi, co skutkuje nadmiernym krwawieniem, m.in. z nosa, dziąseł, jamy ustnej, przewodu pokarmowego, dróg rodnych oraz łatwym powstawaniem krwiaków na ciele. Zdarza się, że ta choroba rozwija się na skutek poważnych powikłań związanych z ciążą, np. przedwczesnego odklejenia się łożyska.
- Udar mózgu – stan związany z zablokowaniem przepływu krwi przez naczynia krwionośne mózgu.
Badanie d-dimerów wykonuje się w sytuacji, gdy istnieje podejrzenie występowania jednej z powyższych chorób. Prawidłowy wynik testu w zdecydowanej większości przypadków pozwala wykluczyć istnienie schorzeń związanych z zaburzeniami krzepnięcia krwi. Podwyższony wynik nie stanowi jednak wystarczającego potwierdzenia występowania określonej jednostki chorobowej.
Oznaczenie stężenia d-dimerów wykorzystuje się również u osób ze stwierdzoną już nadmierną krzepliwością krwi. W takim przypadku uzyskane wyniki służą przede wszystkim ocenie skuteczności leczenia choroby.
Na czym polega badanie d-dimerów?
Oznaczenie stężenia d-dimerów wykonuje się na podstawie próbki krwi żylnej. Materiał do badania najczęściej pobiera się w godzinach porannych. Zwykle pacjent jest na czczo, ale zachowanie przerwy w jedzeniu nie stanowi konieczności do uzyskania wiarygodnego wyniku. Badanie d-dimerów nie wymaga wcześniejszego przygotowania, choć warto pamiętać, że intensywny wysiłek fizyczny może wpływać na uzyskany wynik.
Badanie d-dimerów w ciąży – normy
Ze względu na różnorodność możliwych do wykorzystania metod oznaczania stężenia d-dimerów w próbce, norma wyniku tego badania różni się w pewnym stopniu w poszczególnych laboratoriach. Warto sprawdzić wartości referencyjne określone przez daną placówkę. W większości przypadków za wynik prawidłowy uznaje się stężenie nie wyższe niż 500 µg/l.
O czym może świadczyć za wysokie stężenie d-dimerów w III trymestrze ciąży?
Możliwą przyczyną wysokiego stężenia d-dimerów w zaawansowanej ciąży są naturalne zjawiska fizjologiczne. Ocenia się, że wynik powyżej normy w III trymestrze wykrywany jest u co 4 kobiety. U zdecydowanej większości z nich nie wynika z problemów zdrowotnych. Podwyższony poziom d-dimerów często utrzymuje się także w połogu (nawet do około 6 tygodnia ciąży).
Przy wysokim stężeniu d-dimerów u kobiety w ciąży każdorazowo trzeba jednak rozważyć możliwość występowania chorób związanych z powstawaniem zakrzepów. Jest to konieczne w szczególności, gdy obserwuje się objawy zaburzeń krążenia. Samo badanie d-dimerów może stanowić wskazówkę, ale nigdy nie wystarcza do stwierdzenia schorzenia. Diagnozy dokonuje się przede wszystkim w oparciu o badania obrazowe naczyń krwionośnych, takie jak USG dopplera.
Warto mieć na uwadze, że istnieją inne, mniej typowe stany, które mogą być powiązane z podwyższonym stężeniem d-dimerów. Należą do nich:
- Palenie papierosów,
- Niektóre choroby autoimmunologiczne,
- Obecność złośliwych nowotworów,
- Przebyta w niedawnym czasie operacja,
- Choroby związane z koniecznością unieruchomienia,
- Infekcje.
- Migotanie przedsionków
Stężenie d-dimerów we krwi wzrasta także wraz z wiekiem.
D-dimery w III trymestrze ciąży – co warto pamiętać?
Warto mieć na uwadze, że nie zaleca się wykonywać badania d-dimerów rutynowo, przy braku konkretnych wskazań. Zmiany stężenia tego związku we krwi w czasie ciąży są naturalnym zjawiskiem. Podwyższenie poziomu d-dimerów w III trymestrze (a także po porodzie) nie musi oznaczać nieprawidłowości w stanie zdrowia. Wzrost stężenia tych substancji ponad normę powinien jednak zawsze zostać skonsultowany z lekarzem. Oceni on wynik badania w oparciu o obraz kliniczny oraz dokumentację medyczną i w razie potrzeby zleci dalszą diagnostykę.
Źródła:
- Bounds E. J., Kok S. J. (2023) D Dimer, National Library of Medicine, StatPearls, dostęp: https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK431064/.
- MedlinePlus D-Dimer Test, National Library of Medicine, dostęp: https://medlineplus.gov/lab-tests/d-dimer-test/.
- Ercan S., Ozkan S., Yucel N. i wsp. (2015) Establishing reference intervals for D-dimer to trimesters, The Journal of Materal-Fetal & Neonatal Medicine, 28(8): 983-987, dostęp: https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/25060670/.
- The American College of Obstetricians and Gynecologists (2018) ACOG Practice Bulletin No. 196: Thromboembolism in Pregnancy, Obstetrics & Gynecology, 132(1): e1-e17, dostęp: https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/29939938/.
- The American College of Obstetricians and Gynecologists (2019) ACOG Practice Bulletin No. 212 Summary: Pregnancy and Heart Disease, Obstetrics & Gynecology, 133(5): 1067-1072, dostęp: https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/31022123/.
- National Heart, Lung, and Blood Institute (2022) Disseminated Intravascular Coagulation (DIC), dostęp: https://www.nhlbi.nih.gov/health/disseminated-intravascular-coagulation.