W okresie okołoporodowym wśród kobiet obserwuje się zwiększone ryzyko wystąpienia trudności dotyczących zdrowia psychicznego. Zespół stresu pourazowego (z ang. PTSD) stanowi jeden z nich. Objawy mogą pojawić się w odpowiedzi na poród, jeśli to wydarzenie postrzegane jest przez kobietę jako traumatyczne, choćby z powodu odczuwanego lęku lub pojawiających się komplikacji. W artykule przedstawiamy najważniejsze informacje odnośnie rozpoznawania i leczenia PTSD po porodzie.
Co znajdziesz w tym artykule:
Czym jest poporodowe PTSD?
Poród uznawany jest za jedno z najbardziej intensywnych sytuacji stresowych w życiu kobiety, zarówno pod kątem fizycznym, jak i emocjonalnym. Wiele matek po urodzeniu dziecka doświadcza problemów związanych ze zdrowiem psychicznym o różnym charakterze i stopniu nasilenia.
PTSD (z angielskiego Post-Traumatic Stress Disorder), czyli zespół stresu pourazowego, rozpoznawany uod 1 do 6% kobiet, które urodziły dziecko. Pojawia się jako wewnętrzna, przewlekła reakcja w odpowiedzi na wydarzenia wywołujące uczucie zagrożenia zdrowia lub życia. Może wiązać się z doświadczaniem całej gamy przytłaczających emocji utrudniających codzienne funkcjonowanie. Kobietom z poporodowym PTSD towarzyszą w szczególności poczucie zagrożenia i lęk.
Czynniki ryzyka rozwoju PTSD po porodzie
Do rozwoju poporodowego PTSD może prowadzić trudny, związany z komplikacjami poród - zarówno siłami natury, jak i metodą cesarskiego cięcia. Zwiększone prawdopodobieństwo zaburzeń występuje również w przypadku rozpoznanej depresji ciążowej oraz w sytuacji odczuwania przez kobietę nasilonego lęku przed porodem.
Inne czynniki ryzyka rozwoju PTSD po porodzie obejmują:
- Traumatyczne wydarzenia w przeszłości,
- Wcześniejsze zaburzenia lękowe lub depresyjne,
- Poczucie bezsilności i braku kontroli w czasie porodu (np. z powodu braku wystarczającej komunikacji ze strony personelu medycznego odnośnie przebiegu porodu i wykonywanych działań, przeprowadzanie badań i procedur bez uzyskania jasnej zgody pacjentki),
- Nasilone obawy o dziecko, np. w związku z niestabilnym stanem zdrowia noworodka po urodzeniu, koniecznością jego pobytu na Oddziale Intensywnej Terapii,
- Brak wsparcia w trakcie porodu oraz w okresie poporodowym,
- Nieplanowane cesarskie cięcie lub inne procedury medyczne związane z komplikacjami okołoporodowymi, np. konieczność wykonania histerektomii.
Objawy PTSD po porodzie
Trudności, na podstawie których rozpoznaje się poporodowe PTSD obejmują takie objawy jak:
Natrętne i nawracające myśli oraz wspomnienia
Mogą to być intensywne, realistyczne retrospekcje, mimowolne, powracające wspomnienia lub koszmary senne dotyczące doświadczeń związanych porodem.
Unikanie bodźców przypominających o porodzie
Kobiety mogą unikać sytuacji, miejsc, przedmiotów oraz bodźców, które przypominają im o traumie związanej z porodem, takich jak wizyty u ginekologa czy rozmowy o porodzie. Kontakt z bodźcami, które kobiecie silnie kojarzą się z sytuacją trudnego porodu może wywołać u niej silną reakcję emocjonalną.
Nadmierna czujność i pobudzenie
Pojawiać się mogą objawy nadmiernej czujności – kobieta może szybko się denerwować, mieć trudności z zasypianiem oraz koncentracją. Obecna może być również zwiększona drażliwość i częstsze wybuchy emocji.
Negatywne zmiany w myśleniu i nastroju
Kobiety, u których zauważane są objawy PTSD po porodzie mogą wykazywać negatywne przekonania na temat siebie, innych lub świata. Mogą odczuwać poczucie winy, wstydu lub wrażenie, że zawiodły jako matki. Mogą pojawiać się u nich też trudności w przeżywaniu pozytywnych emocji, smutek oraz poczucie beznadziejności. Niektóre kobiety mogą mieć trudność w przypomnieniu sobie fragmentów porodu. Czasem może się pojawiać poczucie oderwania od świata lub własnego życia.
Diagnostyka poporodowego PTSD
PTSD po porodzie diagnozowane jest, jeśli objawy charakterystyczne dla tego zaburzenia utrzymują się przez ponad miesiąc i powodują znaczące pogorszenie stanu psychicznego, osłabienie ważnych relacji osobistych oraz ograniczenie zdolności do funkcjonowania w społeczeństwie. Należy przy tym wykluczyć inne przyczyny występowania nieprawidłowości stanowiących kryteria rozpoznania (np. nadużywanie substancji psychoaktywnych czy problemy somatyczne dające podobne objawy).
Leczenie i terapia PTSD po porodzie
Wsparcie w przypadku PTSD opiera się przede wszystkim na psychoterapii. W szczególności polecana jest terapia poznawczo-behawioralna. Uznaje się ją za jedną z najskuteczniejszych metod postępowania w przypadku zespołu stresu pourazowego.
Inną metodą wykorzystywaną z powodzeniem u kobiet z poporodowym PTSD jest terapia EMDR, inaczej określana jako terapia odwrażliwiania i przetwarzania za pomocą ruchów gałek ocznych. Polega ona na ponownym przeżywaniu traumatycznych wydarzeń w myślach przy jednoczesnym wykonywaniu określonych przez terapeutę ruchów gałek ocznych.
pourazowego niektórych przypadkach,wskazane jest również włączenie leków, przede wszystkim inhibitorów zwrotnego wychwytu serotoniny. Farmakoterapię w przypadku tych zaburzeń uznaje się za metodę pomocniczą. Nie powinna zastępować psychoterapii, która u większości osób z PTSD daje długoterminowo znacznie lepsze efekty.
Poporodowe PTSD – o czym warto pamiętać?
Kobiety w okresie ciąży i połogu w większym stopniu narażone są na problemy dotyczące zdrowia psychicznego. Uzyskanie w tym czasie wsparcia ze strony najbliższego otoczenia, a w razie potrzeby także psychologa, psychoterapeuty czy psychiatry, jest często niezbędne, by pomóc w powrocie do normalnego, pełnego funkcjonowania oraz w długoterminowej perspektywie zapobiegać negatywnym skutkom tych trudności zarówno u matki, jak i u dziecka.
Źródła:
- Center for Substance Abuse Treatment (2014) Trauma-Informed Care in Behavioral Health Services. Exhibit 1.3-4, DSM-5 Diagnostic Criteria for PTSD, National Library of Medicine, dostęp: https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK207191/box/part1_ch3.box16/.
- Cloitre M. (2020) ICD-11 complex post-traumatic stress disorder: simplifying diagnosis in trauma populations, The British Journal of Psychiatry, 216(3): 129-131, dostęp: https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/32345416/.
- Grekin R., O’Hara M. W. (2014) Prevalence and risk factors of postpartum posttraumatic stress disorder: a meta-analysis, Clinical Psychology Reviews, 34(5): 389-401, dostęp: https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/24952134/.
- National Health Services (2022) Post-traumatic stress disorder (PTSD), dostęp: https://www.nhs.uk/mental-health/conditions/post-traumatic-stress-disorder-ptsd/.
- Ahsan A., Nadeem A., Habib A. i wsp. (2023) Post-traumatic stress disorder following childbirth: a neglected cause, Frontiers in Global Women’s Health, 4: 1273519, dostęp: https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC10733854/.
- Wilson G., Farrell D., Barron I. i wsp. (2018) The Use of Eye-Movement Desensitization Reprocessing (EMDR) Therapy in Treating Post-traumatic Stress Disorder - A Systematic Narrative Review, Frontiers in Psychology, 9: 923, dostęp: https://www.frontiersin.org/journals/psychology/articles/10.3389/fpsyg.2018.00923/full.
- Ayers, S., Bond, R., Bertullies, S., & Wijma, K. (2016). The aetiology of post-traumatic stress following childbirth: a meta-analysis and theoretical framework. Psychological Medicine, 46, 1121 - 1134. https://doi.org/10.1017/S0033291715002706.
- Fraga, A., Quintão, A., Mesquita, B., Santos, C., Soares, F., Correia, J., Albuquerque, M., Neves, S., Moutinho, A., & Cintra, P. (2023). The link between Pos-Traumatic Stress Disorder and Childbirth. European Psychiatry, 66, S1124 - S1124. https://doi.org/10.1192/j.eurpsy.2023.2390.