Powrót do pracy po urlopie macierzyńskim – co trzeba wiedzieć?

Urlop macierzyński – przepisy

Kwestie urlopu macierzyńskiego określa kodeks pracy. Wskazuje, że kobieta, która urodziła dziecko, a dotąd miała opłacane odpowiednie składki w ZUS-ie, ma prawo do co najmniej 20-tygodniowej przerwy w pracy zawodowej (w zależności od liczby dzieci urodzonych w tym porodzie). Część z tego okresu – dokładnie 14 tygodni – to niezbywalne prawo; trzeba je wykorzystać. Z kolejnych 6 tygodni można zrezygnować jeśli przejmie je ojciec dziecka. Co ważne, rodzice nie mogą być na urlopie macierzyńskim/tacierzyńskim w tym samym czasie. Jeśli pracownica zdecyduje się wykorzystać 6 tygodni urlopu macierzyńskiego przed porodem - wówczas ojciec nie będzie już mógł ich przejąć po narodzinach dziecka (chyba, że wymiar jest inny, bo np. urodziły się bliźnięta).

Kiedy wraca się do pracy po macierzyńskim?

Chcąc wiedzieć o urlopie macierzyńskim jak najwięcej, należy zacząć nie tyle od powrotu z niego, co rozpoczęcia. Niewiele kobiet z tego korzysta, ale warto wiedzieć, że urlop macierzyński można zacząć jeszcze w ciąży – maksymalnie na 6 tygodni przed porodem. Zwykle jednak w tym okresie przyszła mama jest już na tyle obciążona, że wymaga zwolnienia L4, co nie zmienia faktu, że inne opcje też są dostępne. W przypadku ich niewykorzystania, pierwszym dniem urlopu macierzyńskiego z automatu staje się dzień porodu.

Jeśli zaś chodzi o czas trwania tego typu przerwy w wykonywaniu obowiązków zawodowych, zależny jest on od liczby urodzonych dzieci w jednym porodzie. Co ważne, odnosi się to także do sytuacji adopcji i przysposobionych dzieci. Ile zatem dokładnie trwa urlop macierzyński?

• 1 dziecko – 20 tygodni
• 2 dzieci – 31 tygodni
• 3 dzieci – 33 tygodnie
• 4 dzieci – 35 tygodni
• 5 i więcej dzieci – 37 tygodni

Warto też wiedzieć, że jest możliwość przedłużenia okresu spędzonego z dzieckiem – obojgu rodzicom przysługuje bowiem urlop rodzicielski. Są jest to 41 tygodni, które mama i tata mogą podzielić pomiędzy siebie (lub 43 tygodnie w przypadku dwójki dzieci i więcej). Urlopu rodzicielskiego nie można podzielić między rodziców.

Co więcej, osoby pracujące na podstawie umowy zawartej na czas nieokreślony, po powrocie z urlopu macierzyńskiego i rodzicielskiego, mają do dyspozycji także niewykorzystany urlop wypoczynkowy, co w skali roku oznacza dodatkowe 20 lub 26 dni (w zależności od okresu zatrudnienia). Zdarza się, że niektórzy wykorzystują całość od razu, przedłużając przerwę w pracy o kolejny ponad miesiąc. Warto jednak rozważyć, czy nie lepiej zostawić chociaż część dni na niespodziewane sytuacje, które przecież zawsze mogą się zdarzyć – zwłaszcza na początku drogi powrotnej.

Sprawdź: Kalendarz ząbkowania u dzieci

Powrót z macierzyńskiego: prawa i obowiązki

Nie wszystkie kobiety wiedzą, że jest co najmniej kilka opcji, które mogę ułatwić im powrót do pracy, a także zapewniają troskę o ich karierę zawodową. Co warto wiedzieć o prawach, jakie przysługują świeżo upieczonej mamie po powrocie z macierzyńskiego?

• Pracodawca musi zapewnić kobiecie powrót na to samo stanowisko lub zaproponować inne, które w pełni odpowiada jej kwalifikacjom oraz doświadczeniu na warunkach, które nie mogą być mniej korzystne niż gdyby pracownica nie korzystała z urlopu macierzyńskiego.
• Pracodawca nie może wypowiedzieć umowy o pracę osobie będącej na urlopie macierzyńskim (art. 177 kodeksu pracy). Wyjątkiem jest wypowiedzenie umowy o pracę z winy pracownika po uzyskaniu zgody zakładowej organizacji związkowej i rozwiązanie umowy z powodu upadłości lub likwidacji.
• Obniżenie wynagrodzenia może nastąpić jedynie na mocy porozumienia zmieniającego, w którym pracodawca musi uzasadnić swoją decyzję. Pracownica może się nie zgodzić i wówczas umowa zostanie rozwiązana wraz z upływem okresu wypowiedzenia.
• Rodzic może wrócić do pracy w niepełnym wymiarze godzin, a konkretnie: maksymalnie na pół etatu, pracodawca ma obowiązek się na to zgodzić, chyba, że rodzaj lub organizacja pracy na to nie pozwalają. W takim przypadku urlopu rodzicielskiego udziela się na pozostałą część wymiaru czasu pracy. Urlop rodzicielski może być zatem wydłużony proporcjonalnie do wymiaru czasu pracy wykonywanej przez pracownika w trakcie korzystania z urlopu lub jego części (nie dłużej jednak niż do: 82 tygodni - w przypadku, o którym mowa w art. 180 § 1 pkt 1; 86 tygodni - w przypadkach, o których mowa w art. 180 § 1 pkt 2-5.)
• Kobieta karmiąca piersią ma prawo do dwóch 30-minutowych przerw dziennie, które można połączyć w jedną, co daje 7-godzinny dzień pracy. Jeśli dzieci jest dwoje lub więcej – każda z przerw powinna wynosić 45 minut. Co ważne, jeśli kobieta pracuje mniej niż pół etatu, czyli krócej niż 4 godziny dziennie, taka przerwa jej nie przysługuje.
• Rodzicom – matce i/lub ojcu – przysługują wspólnie dodatkowo 2 dni urlopu w ciągu roku. Jest to tzw. urlop na opiekę nad dzieckiem zdrowym.
• Dziecko zachorowało? Pediatra wystawia wtedy zwolnienie lekarskie dla rodzica, który będzie w tym czasie opiekował się maluchem.
• Młodych mam wciąż dotyczą też niektóre prawa, pojawiające się na etapie ciąży – kobieta niezmiennie nie może podejmować pracy nocą czy w nadgodzinach (bez jej zgody) oraz wykonywać prac uciążliwych, niebezpiecznych lub szkodliwych dla zdrowia, mogących mieć niekorzystny wpływ na ich zdrowie, przebieg ciąży lub karmienie dziecka piersią.
• Pracodawca nie może też wysłać kobiety poza stałe miejsce pracy, np. na szkolenie czy w delegację.

Co trzeba zrobić przed powrotem z macierzyńskiego?

O spokojny powrót z urlopu macierzyńskiego warto zadbać znacznie wcześniej. Kluczowe są bowiem dobre relacje z pracodawcą. Warto być w nich otwartą i szczerą – jeśli w trakcie ciąży nie dzieje się nic niepokojącego, dobrze byłoby powiedzieć o niej odpowiednio wcześnie. Dzięki temu ciężarna zyskuje dodatkowe prawa, np. nie może wypracowywać wspomnianych nadgodzin czy pracować nocą, a firma jest w stanie przygotować się na jej czasowe odejście.

W momencie zbliżającego się powrotu po macierzyńskim, warto umówić się na rozmowę z pracodawcą i dokładnie omówić plan powrotu. Nie chodzi przecież tylko o termin, lecz także np. wspomnianą wcześniej przerwę na karmienie piersią czy zmniejszenie etatu. Obecnie często nie ma też problemu z przejściem na hybrydowy model pracy lub nawet całkowicie zdalny – jeśli młoda mama chciałaby, aby tak właśnie wyglądał jej dzień pracy, warto o tego typu opcje dopytać i znaleźć komfortowe dla obu stron rozwiązanie.

Jeśli warunki zostaną już ustalone, należy złożyć w firmie odpowiedni wniosek, w którym określony zostanie dokładny termin powrotu do pracy po macierzyńskim, a także rezygnacja z podejmowania urlopu rodzicielskiego.

• Opieka nad dzieckiem

Przed powrotem do pracy należy też koniecznie zaplanować model opieki nad dzieckiem. Czy maluch pójdzie do żłobka? A może zajmie się nim opiekunka? Warto myśleć o tym znacznie wcześniej, zwłaszcza jeśli rodzicom zależy na skorzystaniu z możliwości różnego rodzaju placówek opiekuńczych. Zdarza się bowiem, że na wolne miejsce czeka się bardzo długo – gdy przyjdzie moment powrotu do pracy, lepiej nie wylądować bez żadnej dostępnej alternatywy.

• Karmienie piersią

Co więcej, dodatkowych przygotowań mogą wymagać także czynności związane z karmieniem dziecka piersią. Jeśli wracająca do pracy mama chce kontynuować taki rodzaj karmienia malucha, powinna nie tylko zaplanować opisane wcześniej przerwy, lecz także sposób karmienia. Czy będzie to faktycznie czas kontaktu z dzieckiem? Jeśli tak, ktoś musi malucha przywozić do miejsca pracy lub mama musi mieć do niego zaledwie kilka kroków, co pozwoli jej wyrobić się w określonym przedziale czasowym.

Jeżeli jednak przerwa będzie czasem na odciąganie pokarmu, warto dowiedzieć się, jakie możliwości w tym zakresie stwarza miejsce pracy – czy znajdzie się komfortowe ku temu pomieszczenie? Czy będzie lodówka odpowiednia do przechowywania odciągniętego mleka? Jaki laktator wybrać – elektryczny czy ręczny? Czy dziecko umie i chce pić z butelki? Dobrze to wszystko przemyśleć, by tego typu zmiana przeszła bez większych problemów – zarówno dla mamy, jak i jej pociechy.

Urlop macierzyński a niestandardowe sytuacje

Warto pamiętać, że mogą zdarzyć się także niestandardowe sytuacje, jak np. pobyt dziecka w szpitalu. Art. 181 kodeksu pracy mówi, że jeśli kobieta wykorzystała 8 tygodni urlopu i po tym czasie dziecko trafia do szpitala, dalsza jego część będzie liczona po zakończeniu hospitalizacji malucha. Jeśli dochodzi do takiej sytuacji, konieczne jest poinformowanie pracodawcy oraz złożenie odpowiedniego wniosku, który musi być uzupełniony o zaświadczenie ze szpitala. Warto jednak pamiętać, że nie jest to czas płatny, a chcąc zadbać o zabezpieczenie finansowe, można starać się o zasiłek opiekuńczy (mogą to zrobić osoby objęte ubezpieczeniem zdrowotnym; tego typu świadczenie wypłaca ZUS). Co istotne, w przerwie urlopu macierzyńskiego kobieta może też wrócić do pracy – pracodawca ma obowiązek umożliwić jej tego typu powrót, a następnie umożliwić wznowienie urlopu (po zakończonej hospitalizacji dziecka).

Może też zdarzyć się tak, że to mama trafi do szpitala. W takim przypadku urlop macierzyński może przejąć inna bliska osoba (przepisy nie określają dokładnie, o kogo chodzi – może być to ojciec dziecka, siostra, rodzice, kuzynka itp.). Co ważne, musi być to osoba objęta ubezpieczeniem. Należy też dodać, że nie wydłuża to urlopu mamy – celem przede wszystkim jest zapewnienie opieki dziecku. Tego typu zmiany także można dokonać po upływie 8 tygodni od porodu.

Powrót do pracy po macierzyńskim – aspekty psychologiczne

Jako że praca to ważny element życia, który zabiera wiele zasobów poznawczych i emocjonalnych, a także zajmuje dużą część dnia, niezwykle istotne jest odpowiednie nastawienie psychiczne do powrotu z urlopu macierzyńskiego. Co oznacza „odpowiednie”? Nie ma na to pytanie jednej słusznej odpowiedzi, bowiem każda kobieta ma inne doświadczenia, motywację do pracy, potrzeby, zasoby finansowe, sytuację zdrowotną etc.

• Praca jako ważny element tożsamości młodej mamy

Jeśli chodzi o skrajne podejścia, na pewno można zaobserwować dwa – pierwsze to chęć dość szybkiego powrotu do pracy, drugie zaś objawia się sporą niechęcią do ponownego podjęcia roli zawodowej. Warto zacząć od tego pierwszego: zwykle cechują się nim kobiety, które lubią swoją pracę i jest ona ważnym elementem ich tożsamości. W takim przypadku warto, aby świeżo upieczona mogła choć częściowo realizować się w tym właśnie zakresie. Dzięki temu będzie jej łatwiej zachować dobrostan psychiczny, co będzie przekładało się nie tylko na jej własne zadowolenie, lecz także większy komfort i swobodę w opiece nad dzieckiem. Nie będzie to dla niej „karą” czy powodem utraty ważnej części JA – jeśli takie myśli się pojawiają, mogą podświadomie wpływać na budowanie relacji i stylu przywiązania dziecka. Jeżeli można tego uniknąć, warto choćby częściowo zająć się realizacją na innych płaszczyznach niż tylko ta rodzicielska.

• Na ratunek domowemu budżetowi

Co więcej, część kobiet decyduje się na dość szybki powrót do pracy po macierzyńskim z powodów finansowych. Często są to przedsiębiorczynie, które prowadzą własną działalność – w ich przypadku urlop macierzyński nieraz wiąże się ze znaczną stratą w zarobkach. Choć, rzecz jasna, nie tylko one mogą znaleźć się w takiej sytuacji. Warto o tym pamiętać, ponieważ nie da się ukryć, że aspekt ekonomiczny jest dla wielu osób kluczowy w kontekście pracy. Czy zatem może być dobrą motywacją do powrotu z macierzyńskiego? Jak najbardziej!

Jeśli kobieta jest w punkcie, w którym jej domowy budżet tego wymaga, warto aby doceniła się za możliwość pracy. Owszem, mogą pojawić się myśli dotyczące „opuszczenia” dziecka czy utraty kluczowych momentów jego rozwoju, jak np. pierwsze kroki. Warto jednak nieco przewartościować tę sytuację – po pierwsze, najważniejsza jest jakość spędzanego czasu z pociechą. Jeśli po pracy jest to intensywna obecność i przeżywanie większości chwil wspólnie, na pewno nie wpłynie to na relację. Po drugie, zapewnienie stabilności finansowej dziecku także jest objawem ogromnej troski. Wyrzuty sumienia na pewno nic dobrego tu nie wniosą!

• Okazja do zmian

Jeżeli zaś chodzi o drugą sytuację – niechęć do powrotu do pracy i maksymalne wydłużenie urlopu – może to sygnał, że nadszedł dobry moment na zmianę pracy i poszukiwanie takiej, która będzie wiązała się ze znacznie większą motywacją?

Czy jednak powrót do pracy po macierzyńskim jest jedyną „słuszną” drogą? Nie, tak tego nie można ująć. Są przecież kobiety, które po urodzeniu dziecka czują, że opieka nad nim i zajęcie się domem są w tym momencie ich życia najważniejsze. Jeśli chcą i mają taką możliwość, rezygnacja z pracy zawodowej w żaden sposób nie będzie „porażką”. Tego typu wyborów nie można bowiem oceniać w podobnych kategoriach. Każdy powinien wybrać to, co jest mu najbliższe i najkorzystniejsze – opcji jest naprawdę sporo!

Źródła:

Kwiatkowska, A., Działania państwa w zakresie ochrony pracy kobiet w aspekcie urlopu macierzyńskiego, Rynek - Społeczeństwo - Kultura, 2016, nr 3(19), s. 57-62

Murtagh L, Moulton AD. Working mothers, breastfeeding, and the law. Am J Public Health. 2011;101(2):217-223.

Napiórkowska, A., Urlop macierzyński a praca zarobkowa, Studia Iuridica Toruniensia [online]. 24 listopad 2021, T. 29, s. 237–255. [dostęp: 7.12.2022]. DOI 10.12775/SIT.2021.031

Pietruszyńska-Jarosz, K., Urlop rodzicielski, Praca i Zabezpieczenie Społeczne, t. LXII, nr 8/2021

Urlop macierzyński, „https://www.gov.pl/web/rodzina/urlop-macierzynski” [dostęp: 7.12.2022]

Urlopy i świadczenia związane z macierzyństwem i rodzicielstwem, „https://www.biznes.gov.pl/pl/portal/00136” [dostęp: 7.12.2022]

Urlop rodzicielski, „http://www.rodzicielski.gov.pl/” [dostęp: 7.12.2022]

Ustawa z dnia 26 czerwca 1974 r. Kodeks pracy (Dz. U. z 2022 r. poz. 1510, 1700, 2140)

Uzyskaj zasiłek opiekuńczy na opiekę nad chorym dzieckiem, „https://www.gov.pl/web/gov/uzyskaj-zasilek-opiekunczy-na-opieke-nad-chorym-dzieckiem” [dostęp: 7.12.2022]