Zabawy sensoryczne, czyli jakie?

Integracja sensoryczna – czym jest?

Integracja jest współdziałaniem, zaś sensoryczna oznacza doświadczana za pomocą zmysłów. Człowiek posiada pięć zmysłów: wzroku, słuchu, smaku, powonienia, dotyku, a niektóre źródła wskazują także na szósty – zmysł równowagi. Integracja sensoryczna (z ang. Sensory Integration) polega więc na współdziałaniu czynności zmysłowo-ruchowych, które wysyłając informacje do ośrodkowego układu nerwowego, powodują wytwarzanie przez niego informacji będących podstawą do psychoruchowego rozwoju człowieka. Jest to więc nic innego jak dobrze rozwinięta współpraca wszystkich zmysłów, która pozwala na budowanie odpowiednich relacji ze światem.

Aby rozwój psychoruchowy przebiegał dobrze, potrzeba szeregu zależności, m.in. prawidłowego przebiegu ciąży, porodu i okresu okołoporodowego, a także bogatego w różne bodźce zmysłowe środowiska, w którym rozwija się dziecko. Co to oznacza w praktyce? Człowiek uczy się poprzez zmysłowe doznania – musi ich doświadczać całym sobą. Nie pozna smaku po zapachu, nie będzie czuł ciężaru mając wyłącznie świadomość, że coś jest ciężkie, nie będzie słuchał, jeśli nie będzie słyszał dźwięków. Musi mieć możliwość doświadczania świata wszystkimi zmysłami, których współpraca jest niezbędna, by odpowiednio interpretować i dostosowywać własne możliwości do oczekiwań, jakie on przed nim stawia.

Jak stymulować SI?

Choć sam termin brzmi profesjonalnie i naukowo, tak naprawdę codziennie, nawet nieświadomie, można stymulować integrację sensoryczną. Wystarczy jedynie… nie unikać bodźców i stwarzać możliwości poznawcze dla wszystkich zmysłów.

Dlaczego tak ważna jest dbałość o odpowiednią integrację sensoryczną? Deficyty w jej zakresie mogą wiązać się z trudnościami w nauce, problemach słuchowo-językowych, niepewnością grawitacyjną, zaburzoną koordynacją, wrażliwością na dotyk i niewłaściwą percepcją wzrokową. Mogą powodować również zaburzenia zachowania i zaburzenia emocjonalne. Często towarzyszą różnym dysfunkcjom neurologicznym. Nieprawidłowa integracja sensoryczna może mieć postać nadwrażliwości lub podwrażliwości w różnych układach sensorycznych, czemu towarzyszą nieprawidłowe reakcje emocjonalne i ruchowe. Nadwrażliwość prowadzi do nadmiernego pobudzenia, nietolerancji różnych zjawisk i czynności oraz przybieraniu postawy obronnej. Z kolej niedostateczna reaktywność, czyli podrważliwość polega na osłabionym odbieraniu bodźców, co wiąże się z poszukiwaniem pobudzenia i konieczność aplikowania dodatkowych stymulacji. Dysfunkcje w zakresie SI często są składową różnych zaburzeń psychicznych, utrudniają diagnostykę i leczenie.

W kontekście najmłodszych dzieci często można spotkać się także z terminem przebodźcowania. Nie jest on tożsamy z nadwrażliwością, ale może do niej prowadzić. Przebodźcowanie wynika z nadmiernej ekspozycji na bodźce. Można je zauważyć w przypadku najmłodszych dzieci, np. niemowląt, które po całym dniu pełnym wrażeń bywają nerwowe, płaczliwe, mają kłopoty z zaśnięciem. To nic innego, jak właśnie objaw przebodźcowania, zbyt dużej ilości atrakcji, których zmysły dziecka nie potrafiły, mówić kolokwialnie, ogarnąć.

Tak samo może się zdarzyć, kiedy dziecko otoczone jest nieodpowiednimi zabawkami, które – choć nazywane są edukacyjnymi – często posiadają nachalny, agresywny przekaz. Chcąc zaoferować wszystko i pobudzać wszystkie zmysły przez dźwięk, kolor, ruch i dotyk, tak naprawdę prowadzą do przestymulowania, dają od siebie zbyt dużo jak na młody, chłonny, ale jednocześnie wrażliwy i delikatny umysł dziecka. Dlatego na etapie niemowlęcym bardzo ważny jest dobór odpowiednich zabawek, dbałość o codzienne rytuały – także relaksujące – i zapewnienie dziecku równowagi oraz spokoju.

Zabawy sensoryczne - na czym polegają?

W kształtowaniu prawidłowej integracji sensorycznej, zabawy i ćwiczenia z dzieckiem mają ogromne znaczenie. Podejmowane aktywności powinny kształtować zmysły dziecka, oddziaływać na nie i mobilizować do współpracy, jednocześnie bez ich obciążania.

Integracja sensoryczna rozpoczyna się już w życiu płodowym i rozwija się do mniej więcej 7 roku życia. Na tym etapie wszystkie zmysły i układy funkcjonują już dobrze i powinny być zrównoważone, a wszelkie ewentualne zakłócenia dają się wychwycić np. w formie problemów z zachowaniem, emocjonalności, z nauką, skupieniem czy w środowisku rówieśniczym. Kolejne lata to czas doskonalenia tych umiejętności.

Warto wiedzieć, że stymulacja sensoryczna to nie tylko konkretne aktywności. Tak naprawdę zwykła codzienność dostarcza mnóstwa okazji do tego, by ją ćwiczyć – wystarczy się otworzyć, a przede wszystkim dać dziecku szansę na to, by mogło poznawać świat. Do zabaw sensorycznych dla dzieci nie trzeba się nawet szczególnie przygotowywać, ale warto polegać na intuicji i kierować się ideą powrotu do natury, zamiast wykorzystywać wyłącznie nowoczesne gadżety.

Zabawy sensoryczne dla niemowlaka

Sporym zaskoczeniem może być fakt, że najprościej zadbać o integrację sensoryczną najmłodszych dzieci, czyli niemowląt. W ich przypadku integracja sensoryczna obywa się już poprzez codziennie zabiegi pielęgnacyjne, np. masowanie, dotykanie czy głaskanie ze zmianą siły nacisku, w różnych miejscach. Oczywiście, dotyk nie powinien powodować bólu u dziecka ani wywoływać jakiegokolwiek dyskomfortu. Także noszenie dziecka w różnych pozycjach, zarówno na rękach, jak i w chuście czy nosidle (koniecznie ergonomicznym), dostarcza mu wielu wrażeń. Można malucha tulić, bujać (NIE potrząsać!), a nawet z nim tańczyć. Warto również pozwolić dziecku na obserwację świata z różnych perspektyw, zarówno kiedy leży na plecach, jak i na brzuchu – niech swobodnie się przesuwa i eksploruje otoczenie na własnych zasadach. Wówczas można również bawić się z nim w turlanie, zachęcać do obracania głowy w określonym kierunku, sięgania po różne przedmioty. Warto również podsuwać maluchowi przedmioty, które mają różne faktury i kolory, zrobione z różnych materiałów, bezpieczne także w przypadku brania ich do ust przez dziecko.

Ważny udział w stymulowaniu integracji sensorycznej u niemowląt ma rozszerzanie diety. Najlepiej sprawdzi się tutaj metoda BLW, dzięki której maluch poznaje naturalny wygląd, smak, zapach, konsystencję oraz kolory produktów i może je dotykać na rożne sposoby, poznając ich strukturę.

Można również zaopatrzyć się w różnego rodzaju zabawki sensoryczne. Będą to grzechotki, gryzaki, książeczki kontrastowe czy też takie, które posiadają różne faktury, np. materiały imitujące futerka zwierząt czy różne ślady. Bardzo ważne są również spacery z dzieckiem, zarówno te do parku, jak i do centrum miasta, gdzie maluch spotyka się z różnymi odgłosami i zapachami. Swój udział w kształtowaniu integracji sensorycznej ma także muzyka oraz, ogólnie mówiąc, wrażenia dźwiękowe. Czytanie dziecku, śpiewanie mu czy puszczanie muzyki jest jak najbardziej wskazane.

Należy natomiast unikać wspomnianych wyżej zabawek, które jednocześnie grają, świecą, szeleszczą i atakują kolorem. Bardzo ważna jest bowiem równowaga w zmysłowych doznaniach. Warto sobie to uświadomić, kiedy pomyśli się o wizycie w centrum handlowym, kilku minutach spędzonych na szkolnym korytarzu podczas przerw czy na koncercie – każdy dorosły przyzna, że odczuwa zmęczenie, przytłoczenie, ból głowy, oczu… Jak więc ma się czuć dziecko, zewsząd atakowane bodźcami…? Nawet, jeśli takie zabawki zachęcają wyglądem i funkcją – nie są odpowiednie dla najmłodszych dzieci. Za to mile widziane są wszelkie szeleszczące pluszaki, gryzaki z różnymi fakturami, kostki sensoryczne z różnych materiałów i z metkami, a także maty z pałąkiem i zabawkami, do których maluch będzie mógł swobodnie sięgać, ćwicząc przy tym siłę rąk i chwyt.

Zabawy sensoryczne dla dwulatka

Na tym etapie rozwoju warto kontynuować postępowanie, które zaczęło się w wieku niemowlęcym. Dwulatek to maluch, który poznaje świat już na własnych nogach. Niech więc ma nieograniczone możliwości ruchowe (oczywiście w granicach bezpieczeństwa), zarówno w domu, jak i na zewnątrz. Nadal bardzo ważne są spacery, a także odpowiednio dobrane zabawki. Sortery, przybijanki, puzzle czy różnego rodzaju klocki oraz wieże, a także zabawki do kąpieli są idealne dla dzieci w takim wieku. Warto również zadbać o odpowiednie wyposażenie domowej biblioteczki – idealne dla rozwoju integracji sensorycznej są książki obrazkowe do wyszukiwania szczegółów oraz takie, które zachęcą do tworzenia własnych historii i interpretacji obrazków.

Zabawy sensoryczne dla przedszkolaka

Zbieranie kasztanów, domowe eksperymenty i doświadczenia fizyczne, masy plastyczne, rysowanie, klejenie, wydzieranie… W zasadzie nie ma żadnych ograniczeń, jeśli chodzi o zabawy i ćwiczenia integracji sensorycznej dla przedszkolaków. Warto również małych ludzi angażować w codzienne obowiązki – mieszanie sałatki, sortowanie skarpetek po praniu, dodawanie produktów do ciasta czy krojenia miękkich warzyw (pod bacznym okiem rodzica). To będzie nie tylko wspaniała zabawa, ale również nauka samodzielności i sygnał dla dziecka, że jest potrzebne i że rodzice mu ufają. Warto również pozwolić dziecku na kreatywność – nie trzeba mu co chwilę fundować atrakcji, niech czerpie też inspiracje z codzienności, a nawet czasem się ponudzi! Pozostawienie dziecka z własnymi myślami najczęściej owocuje to jakąś aktywnością twórczą.

Warto pamiętać o tym, że w stymulacji sensorycznej nie jest potrzebna elektronika, specjalne zajęcia, terapie, mnogość dodatkowych zajęć. Przedmioty codziennego użytku, czas, cierpliwość, intuicja i zaufanie do dziecka wspierają jego rozwój lepiej niż cokolwiek innego. Świat służy zmysłowym, cielesnym i ruchowym doznaniom – wystarczy się na nie otworzyć i nie ograniczać dziecka w próbach ich poznawania.

Źródła:

• A. Bałdyga, Motoryczno-sensoryczne wspieranie rozwoju dzieci we wczesnym dzieciństwie, [online:] https://zlobek.miastorybnik.pl/images/dokumenty/publikacje/motoryczno-sensoryczne-wspieranie-rozwoju-dzieci.pdf, str. 188, dostęp: 11.01.2023
• C. Grzywniak, Nieprawidłowa integracja sensoryczna jako składowa zaburzeń psychicznych występujących zarówno u dzieci, jak i u młodzieży oraz dorosłych, [w:] Psychiatria 2016;13(3):143-148, [online:] https://journals.viamedica.pl/psychiatria/article/view/49003/36037, dostęp: 11.01.2023
• V.F. Mass, Uczenie się przez zmysły. Wprowadzenie do integracji sensorycznej, [online:] https://books.google.pl/books?hl=pl&lr=&id=zOlvaBsH_5YC&oi=fnd&pg=PA7&dq=integracja+sensoryczna&ots=_UUy5Hj-rP&sig=7M7H8JfspqP0GU2q4ul3T9D6whY&redir_esc=y#v=onepage&q=integracja%20sensoryczna&f=false, dostęp: 11.01.2023