Taka diagnoza niepokoi każdego rodzica. A wielu ją słyszy – wzmożone napięcie mięśniowe u niemowląt jest bowiem częstą przypadłością, zauważalną niemal tuż po narodzinach dziecka lub też pogłębiającą się w miarę jego rozwoju. Skąd się właściwie bierze, jak je rozpoznać i czy jest niebezpieczne dla dziecka? Jakie są objawy wzmożonego napięcia mięśniowego i w jaki sposób można pomóc niemowlakowi?
Co znajdziesz w tym artykule:
Wzmożone napięcie mięśniowe u niemowląt – czym jest?
Wzmożone napięcie mięśniowe jest to zbyt duży opór mięśni względem ruchu, jaki chce się nimi wykonać. Oznacza nieprawidłowości w pracy układu nerwowego niemowlaka.
Wzmożone napięcie mięśniowe u niemowlaka świadczy o tym, że układ nerwowy wysyła do mięśni dziecka zbyt dużo informacji o tym, że mają się napinać. Zbyt duży opór mięśni sprawia, że maluch musi zaangażować inne partie mięśni do wykonania danego ruchu, które w trakcie normalnej ruchliwości nie były angażowane.
Zbyt silne napięcie mięśni może się pojawiać w różnych partiach ciała, zarówno w nóżkach i rączkach, jak i karku czy tułowiu. Sprawia, że niemowlę rozwija się nieco inaczej niż dzieci z prawidłowym napięciem i wyrabia sobie inne nawyki ruchowe, które w konsekwencji mogą doprowadzić do nieprawidłowości w postawie ciała .
Wzmożone napięcie mięśniowe u niemowlaka określa się mianem hipertonii mięśniowej, z kolei obniżone napięcie, czyli zbyt słaby opór mięśni względem ruchu – hipotonii mięśniowej.
Napięcie mięśniowe u niemowląt sprawdza neonatolog tuż po narodzinach dziecka, badając jego odruchy. Zwraca uwagę na to, czy kończyny dziecka są ruchliwe i silne. Podlegają to ocenie w skali Apgar. Kolejno parametr ten jest też sprawdzany na kolejnych wizytach kontrolnych, a często rodzice sami zgłaszają lekarzowi swoje wątpliwości dotyczące ruchliwości dziecka.
Przyczyn wzmożonego napięcia mięśniowego u niemowląt – lub też po prostu nieprawidłowości napięciowych – może być kilka. Najczęściej dochodzi do nich z powodu niedojrzałości układu nerwowego, a co za tym idzie – jego nieprawidłowej pracy. Impulsy nerwowe nie są odpowiednio przetwarzane, porządkowane i selekcjonowane, dlatego nie trafiają tam, gdzie powinny. Z kolei mózg dziecka, który nie jest jeszcze w pełni rozwinięty, nie jest w stanie jeszcze skutecznie przetwarzać wszystkich impulsów i przesyła je w inne miejsca niż docelowe. Stąd biorą się nieprawidłowe odruchy mięśniowe i zbyt silne lub zbyt słabe napinanie mięśni.
Wzmożone napięcie mięśniowe u niemowląt może również świadczyć o uszkodzeniach układu nerwowego, chorobach genetycznych czy metabolicznych lub o Mózgowym Porażeniu Dziecięcym. Mogą je również powodować inne czynniki, takie jak:
● Brak poczucia bezpieczeństwa i komfortu u dziecka, np. głód, którego rodzice nie potrafią jeszcze w porę rozpoznać, kolki, zmęczenie, chłód, refluks, zaparcia, zmęczenie, przebodźcowanie).
● Uszkodzenia podczas porodu i w okresie okołoporodowym, np. w wyniku niedotlenienia lub urazu głowy.
● Wcześniactwo.
● Niska masa urodzeniowa.
● Zaawansowana, przewlekła żółtaczka.
● Rozszczep kręgosłupa i wodogłowie.
● Nieprawidłowe czynności pielęgnacyjne (np. podnoszenie pod pachy, noszenie w pionie, układanie tylko na jednym boku, zbyt szybkie sadzanie, ograniczenie aktywności, stosowanie bujaczków i leżaczków) mogą uwypuklić lub pogłębić problem wzmożonego napięcia mięśniowego u niemowląt.
Dlatego też wszelkie objawy w nieprawidłowej pracy mięśni wymagają konsultacji z lekarzem, który postawi odpowiednią diagnozę i wskaże, jak należy dalej postępować.
Objawy wzmożonego napięcia mięśniowego u niemowląt
Kiedy należy zachować czujność jeśli chodzi wzmożone napięcie mięśniowe u niemowląt? Objawy, jakie można wówczas zaobserwować to najczęściej:
● Energiczne prężenie się dziecka.
● Wyginanie ciała w łuk – asymetria w rozkładzie napięcia ciała (wydłużenie jednej strony i skrócenie drugiej).
● Asymetria w stabilizacji głowy i tułowia.
● Silne zaciskanie piąstek, nieumiejętność wypuszczenia zabawki z rąk.
● Odchylanie głowy w tył.
● Niechęć na dotyk, wyczuwalne napięcie podczas kontaktu fizycznego, problemy ze snem, rozdrażnienie.
● Energiczne prostowanie nóżek, wbijanie ich w podłoże i brak zaangażowania nóg w pełzanie.
● Opóźnienie w osiąganiu nowych umiejętności takich jak unoszenie głowy, wyciąganie rączek z pozycji na brzuchu, rolowania i obrotów, nieprawidłowe obracanie się wyłącznie przez jeden bok lub poprzez wygięcie ciała w łuk.
● Problemy z karmieniem – prężenie i wyginanie się, niepokój, płaczliwość.
Mogłoby się wydawać, że wszelkie te objawy można uznać na normalne – maluch jest niedojrzały, denerwuje się, nie potrafi kontrolować swojego ciałka, ma swój czas na nowe umiejętności. Warto jednak zachować czujność i bacznie obserwować dziecko.
Kto rozpoznaje wzmożone napięcie u dzieci?
Wzmożone napięcie mięśniowe może rozpoznać neonatolog przy pierwszych badaniach dziecka po porodzie, a także pediatra na kolejnych wizytach kontrolnych. Bywa również, że zaniepokojeni rodzice na własną rękę kierują się do neurologa dziecięcego lub fizjoterapeuty albo zostają tam skierowanie przez pediatrę.
Warto wiedzieć, że wzmożone napięcie mięśniowe u niemowląt można określać dwoma terminami – napięciem mięśniowym na obwodzie oraz napięciem centralnym. Napięcie mięśniowe na obwodzie zauważa się w rączkach i nóżkach, zaś centralne w obrębie tułowia. Oznaczają jednak to samo. Jeśli tułów – centrum – dziecka nie ma odpowiedniego napięcia, wówczas maluch szuka alternatywnych form na kontrolowanie swojego ciała, m.in. napinając swój obwód, czyli kończyny. Wówczas można zauważyć, że maluch się napina, pręży, nie lubi leżeć na brzuchu. Stąd też pediatra może określić, że dziecko ma wzmożone napięcie, a fizjoterapeuta, że obniżone, bo każdy z nich może mówić o różnych napięciach.
Rehabilitacja niemowląt ze wzmożonym napięciem mięśniowym
To fizjoterapeuta decyduje, jakie metody zastosować w przypadku wzmożonego napięcia mięśniowego u niemowlaka. Najczęściej polegają na uciskaniu odpowiednich punktów w ciele dziecka i ćwiczeniach, które mają na celu rozluźnienie mięśni.
Rehabilitacja niemowląt ze wzmożonym napięciem mięśniowym ma formę fizjoterapii, którą mogą przeprowadzać rodzice również w domu, ale wyłącznie ze wskazań lekarza. Im szybciej się ją wprowadzi, tym większe szanse na poprawę stanu dziecka i pozytywny rozwój psychomotoryczny w przyszłości.
Najczęściej w rehabilitacji niemowląt ze wzmożonym napięciem mięśniowym stosuje się dwie metody:
● NDT Bobath – polega na ćwiczeniach ruchowych, które aktywizują mózg i stymulują mięśnie do ruchów wcześniej ograniczonych, a jednocześnie ograniczenia ruchów patologicznych.
● Vojty – polega na stymulowaniu w ciele dziecka konkretnych punktów, co wywołuje naturalne ruchy i odruchy, poprawiając kontrolę nad mięśniami i ruchami.
O tym, ile trwa rehabilitacja, decyduje lekarz. Zależy to od stanu niemowlęcia i jego postępów podczas rehabilitacji.
Kiedy mija wzmożone napięcie mięśniowe u niemowląt?
Wraz z rozwojem dziecka, dojrzewa także jego układ nerwowy, co prowadzi do naturalnie większego rozluźnienia kończyn i umocnienia oraz stabilizacji tułowia. Dzieje się tak około 4. miesiąca życia. Nie jest jednak tak, że wzmożone napięcie mięśniowe niemowlaka minie samo – ciało będzie się rozluźniać, ale odruchy, których dziecko się nauczyło, pozostaną. Nieleczone wzmożone napięcie mięśniowe może prowadzić do pojawiania się bolesnych przykurczy mięśni, problemów z aktywnością i koordynacją ruchową, wad postawy, a także opóźnienia osiągania kolejnych kamieni milowych w rozwoju.
Wzmożonego napięcia mięśniowego nie można zostawić samemu sobie – im wcześniej wdroży się rehabilitację, tym mniejsze ryzyko problemów w przyszłości, a także szybszy spokój, radość i komfort ze wspólnego czasu w okresie niemowlęcym.
Bibliografia:
- Steinborn, Barbara (red.). Neurologia wieku rozwojowego. PZWL Wydawnictwo Lekarskie, 2017.
- Kowalska-Kantyka, Małgorzata. „Stymulacja i rehabilitacja dzieci oraz młodzieży metodą NDT-Bobath”. Chowanna, T. 1 (2004), s. 61-71.
- Bagnowska, Karolina. „Czynniki wpływające na skuteczność rehabilitacji metodą NDT-Bobath u dzieci urodzonych przedwcześnie”. Nowa Pediatria, 2 (2014), s. 63-71.