Terapię integracji sensorycznej wykorzystuje się jako sposób na pomoc dzieciom, u których stwierdza się zaburzenia w koordynowaniu i odpowiadaniu na różnego rodzaju bodźce zmysłowe – wzrokowe, węchowe, słuchowe, smakowe, czuciowe (m.in. dotyk), a także bodźce związane z równowagą i czuciem głębokim. Dla kogo terapia integracji sensorycznej jest wskazana i jak może ona wyglądać?
Co znajdziesz w tym artykule:
Czym jest terapia integracji sensorycznej?
Zacznijmy od wyjaśnienia, czym jest integracja sensoryczna (z ang. Sensory Integration, SI). Termin ten dotyczy procesów neurologicznych, dotyczących łączenia następujących etapów: odbierania, rozpoznawania, interpretowania, segregacji oraz kojarzenia z wcześniejszymi doświadczeniami z danego zakresu; sygnałów płynących z 5 zmysłów podstawowych (tj. smak, słuch, węch, wzrok, dotyk), czucia głębokiego i zmysłu równowagi. Integracja tych procesów jest niezbędna w celu wygenerowania efektywnego i adekwatnego działania organizmu w reakcji na dane wrażenia zmysłowe.
Przy zaburzeniach SI korzystamy z diagnostyki i terapii integracji sensorycznej, prowadzonej przez wykwalifikowanych w tym kierunku terapeutów zajęciowych.
Terapia integracji sensorycznej (Terapia SI) polega na organizowaniu dziecku zajęć, które będą wiązały się z dostarczaniem mu wrażeń zmysłowych o kontrolowanym nasileniu, w przyjaznej i bezpiecznej atmosferze. Sesje terapeutyczne mają formę zabawy, którą specjalista planuje w taki sposób, by odpowiadała indywidualnym potrzebom malucha. Mają one na celu poprawienie zdolność dziecka do wewnętrznego przetwarzania bodźców zmysłowych i rozwijanie zachowań adaptacyjnych.
Spotkania terapii integracji sensorycznej odbywają się w gabinetach terapeutycznych posiadających specjalistyczne wyposażenie takie jak piłki, szczotki, huśtawki, trampoliny, deski rotacyjne, kładki sensoryczne, hamaki terapeutyczne oraz zestawy do stymulacji wzrokowej, węchowej czy słuchowej.
Kiedy terapia integracji sensorycznej jest potrzebna dziecku?
Ten rodzaj terapii jest wskazany u dzieci u których występują problemy z właściwym przetwarzaniem bodźców sensorycznych. Trudności te możemy zaobserwować podczas rozwoju na wielu polach, m.in. poznawczym, społecznym czy ruchowym. Nieprawidłowości te wpływają często na zdolność malucha do udziału w różnego rodzaju codziennych aktywnościach, m.in. nauce czy zabawie z innymi dziećmi. Objawy zaburzeń SI mogą mieć charakter nadwrażliwości sensorycznej (słabej/całkowitej nietolerancji bodźca) lub zbyt niskiej wrażliwości na bodźce (poszukiwania wygórowanych wrażeń sensorycznych w danego zakresu). U niektórych maluchów rozpoznaje się symptomy obu tych nieprawidłowości jednocześnie (w odniesieniu do różnych typów bodźców).
Do oznak zaburzeń SI w przypadku nadwrażliwości sensorycznej można zaliczyć:
- marudzenie, łatwe rozpraszanie uwagi
- brak zdolności do koncentracji w miejscach o większym natężeniu bodźców (np. w głośnym pomieszczeniu)
- wpadanie we frustrację, agresja
- niechęć do czynności higienizacyjnych (mycie głowy, obcinanie paznokci)
- noszenia niektórych rodzajów ubrań (dziecko często narzeka np. na drapanie metki)
- silna reakcja na ból, nawet przy drobnych urazach
- unikanie dotyku, fizycznej bliskości (szczególnie niespodziewanej)
- unikanie zabaw i gier ruchowych
- niechęć do wspinania i pozostawania na wysokości czy huśtania się
- częste zakrywanie oczu lub uszu w reakcji na bodźce
Objawy zbyt niskiej wrażliwości sensorycznej to m.in.:
- poszukiwanie bodźców w sposób agresywny (np. uderzanie w ścianę lub inne osoby)
- bardzo mocne przytulanie się
- nieadekwatne i agresywne wyrażanie silnych emocji (np. gryzienie - radość)
- niezwracanie uwagi na urazy (np. skaleczenia)
- problemy z równowagą
- nadmierna aktywność ruchowa
- nieskoordynowany chód (przypadkowe uderzenie o przedmioty)
- poszukiwanie bodźców silnych/o dużym natężeniu
Poza tym o zaburzeniach integracji sensorycznej mogą świadczyć także:
- trudności z koordynacją ruchową
- powolne wykonywanie zadań
- problemy z pisaniem, czytaniem i rysowaniem
- impulsywność, agresja względem przedmiotów
- opóźniony rozwój ruchowy
- opóźniony rozwój mowy
Wymienione wyżej objawy zaburzeń SI, które mogą być wskazaniem do podjęcia terapii integracji sensorycznej, rozpoznaje się również m.in. u dzieci z:
- ADHD,
- Zaburzeniami ze spektrum autyzmu
- Mózgowym porażeniem dziecięcym
- Zespołem Downa
- Zaburzeniami lękowymi
Jak wygląda droga diagnostyczna zaburzeń integracji sensorycznej, o czym warto wiedzieć?
Należy tu wspomnieć, że rozpoznanie samych zaburzeń integracji sensorycznej nie stanowi wystarczającej diagnozy, ponieważ często są one symptomem, jest ono jednak pierwszym krokiem w kierunku procesu terapeutycznego.
Schemat postępowania:
- Zapisz niepokojące zachowania u malucha
- Przeanalizuj listę wraz z lekarzem pediatrą, neurologiem (w celu skierowania na dalszą diagnostykę SI)
- Diagnostyka zaburzeń integracji sensorycznej przeprowadza wykwalifikowany terapeuta w tym zakresie;
-pełną diagnozę integracji sensorycznej wykonuje się od 4 r. ż,
- u dzieci młodszych ustalany jest protokół sensoryczny
- Terapia integracji sensorycznej (terapeuta SI)
-określenie celów terapeutycznych
-oszacowanie czasu terapii i oceny postępów
- Terapia integracji sensorycznej (rodzic/opiekun)
- prowadzenie dziennika zachowania
- przeprowadzanie skali oceny zachowania przed i po terapii
-dieta sensoryczna
Jak wyglądają przykładowe aktywności i techniki stymulacji wykorzystywane w terapii integracji sensorycznej?
Jakie aktywności mogą być częścią terapii sensorycznej dla dzieci? Poniżej prezentujemy kilka przykładów:
- aktywności stymulujące czucie głębokie, np. masaż lub zawijanie dziecka ciasno w kocyk (tzw. „naleśnik”)
- huśtanie w hamaku,, bądź na huśtawkach terapeutycznych w trakcie wykonywania zadań
- malowanie dłońmi i stopami, np. przy użyciu specjalnej farby do malowania palcami, którą można wymieszać z materiałami o innej strukturze, np. piaskiem czy kaszą
- tor przeszkód, zachęcający dziecko do różnych form aktywności, np. pełzania, skakania, wspinania
- wodzenie po rączkach malucha różnego rodzaju pędzlami i szczotkami
- zabawa z ciastoliną o różnych konsystencjach
Dieta sensoryczna
Terapeuta SI często pomaga też dobrać tzw. dietę sensoryczną, czyli zestaw indywidualnych zaleceń dla dziecka. Mogą one dotyczyć zarówno metod prowadzenia zajęć pod okiem specjalisty, jak i rekomendacji dla rodziców co do postępowania w warunkach domowych (np. wykonywania dodatkowych ćwiczeń czy wprowadzenia zmian niektórych elementów w środowisku malucha, które będą wspomagać lepszą adaptację do aktywności codziennego życia).
Źródła:
- Zimmer M., Desch L., Rosen L. i wsp. (2012) Sensory Integration Therapies for Children with Developmental and Behavioral Disorders, Pediatrics, 129(6): 1186-1189, dostęp: https://doi.org/10.1542/peds.2012-0876.
- Awalludin Z. A. (2020) Sensory Integration and Functional Movement: A Guide to Optimal Development in Early Childhood, Advances in Social Science, Education and Humanities Research, 421: 311-319, dostęp: https://www.researchgate.net/publication/340300975_Sensory_Integration_and_Functional_Movement_A_Guide_to_Optimal_Development_in_Early_Childhood.
- Guardado K. E., Sergent S. R. (2023) Sensory Integration, National Library of Medicine, dostęp: https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK559155/.