Gest wskazywania palcem u dziecka - kiedy powinien się pojawić i co oznacza?

Co to jest gest wskazywania palcem?

Gest wskazywania palcem u dziecka jest jednym ze sposobów wykorzystywanych przez malucha do komunikacji na wczesnym etapie życia. Stanowi ważny kamień milowy w rozwoju niemowlaka w pierwszym roku życia i świadczy o nabywaniu istotnych zdolności fizycznych i społecznych.

Czemu służy gest wskazywania palcem u dziecka?

Dzięki pojawieniu się gestu wskazywania palcem, dziecko zyskuje nowy sposób interakcji z rodzicem i innymi osobami w jego otoczeniu. Jest on ważny, ponieważ pozwala na:

• Lepsze komunikowanie swoich potrzeb lub po prostu tego, co dziecko pragnie w danym momencie (np. poprzez wskazywanie obiektu, który maluch chce dostać od rodzica),
• Pokazywanie innym osobom obiektów, które zwróciły uwagę dziecka,
• Dzielenie pola uwagi z inną osobą, a więc wspólne przeżywanie doświadczeń.

Gest wskazywania palcem stanowi jeden z podstawowych sposobów, w jaki niemowlę czy małe dziecko może coś nam „powiedzieć” bez używania słów. Z czasem, wraz z rozwojem mowy, tej metodzie porozumiewania się zaczyna towarzyszyć komunikacja werbalna, która powoli staje się głównym sposobem komunikacji. Umiejętność wskazywania pozostaje jednak z nami przez całe życie.

Warto wspomnieć również, że pokazywanie palcem może wspomagać dalszy rozwój komunikacji. Wyrażając w ten sposób swoje zainteresowanie jakimś obiektem, dziecko „nakłania” rodziców do nazwania przedmiotu lub zwerbalizowania potrzeby dziecka, przez co szybko uczy się ono kolejnych słów oraz sformułowań. W badaniach udokumentowano także, że maluchy, które wcześnie nabywają gest wskazywania palcem, na późniejszym etapie (po roku) wykazują bardziej zaawansowane umiejętności komunikacji werbalnej.

Początek tego gestu jest ściśle związany z rosnącą świadomością niemowlęcia na temat uwagi i intencji innych oraz ich rosnącego pragnienia interakcji z otaczającym światem (Carpenter, Nagell i Tomasello, 1998). Rozwój gestu wskazania palców opiera się na zdolnościach poznawczych, motorycznych i społecznych. Umiejętności takie jak rozwój wspólnej uwagi oraz zrozumienie, że inne osoby mogą mieć odmienną perspektywę, a mogą nie widzieć tego, co ja widzę i muszę im to pokazać (Brooks i Meltzoff, 2005). Ważne są też umiejętności motoryczne (gest wymaga odpowiedniej koordynacji ruchów oraz ich kontroli). Ponadto interakcje społeczne, szczególnie obserwacja niemowlęcia jak wskazują inne osoby oraz reakcje innych osób, wzmacniają i kształtują rozwój tego gestu.

Kiedy u dziecka pojawia się gest wskazywania palcem?

Gest wskazywania palcem typowo pojawia się więc u niemowlaka jeszcze przed rozwojem mowy. Najczęściej następuje to w wieku od 9 do 12 miesięcy. Zanim zacznie używać palca wskazującego, maluch może używać do pokazywania obiektów całej rączki.

Kolejne etapy kształtowania tej umiejętności przebiegają następująco:

1. Od wczesnych okresów maluch obserwuje użycie gestu wskazywania przez osoby dorosłe.
2. Dziecko wyciąga rękę w kierunku przedmiotu, by go dosięgnąć. Następnie wyodrębnia przy tym geście palec wskazujący.
3. Potem maluch zaczyna wskazywać, żeby coś otrzymać (wskazywanie protoimperatywne). Dziecko uczy się upominać o określone rzeczy - gest wskazywania palcem jest nastawiony na osiągnięcie danego celu (np. posiadania obiektu, wykonania danej czynności). Następuje to w początkowej fazie, typowo około 9. miesiąca życia.
4. Pojawia się wersja tego gestu związana z dzieleniem się swoim doświadczeniem (wskazywanie protodeklaratywne). Maluch zwraca uwagę na elementy otoczenia, chce, by druga osoba dowiedziała się, czym dziecko się interesuje i dzieliła z nim to zainteresowanie oraz związane z tym emocje. Korzysta także ze wskazywania palcem jako sposobu na zadawanie pytań i uzyskiwanie odpowiedzi. Dziecko nawiązuje przy tym kontakt wzrokowy z drugą osobą - chce upewnić się, że zwraca ona na niego uwagę, przeżywa wspólnie z nim ten moment. Te umiejętności rozwijają się później, około 12. miesiąca życia.

WAŻNE:

Gest wskazywania powinien być również łączony z kontaktem wzrokowym – dziecko wskazuje przedmiot, który chciałoby dostać, potem przenosi wzrok na rodzica, a następnie znów zerka na przedmiot – w ten sposób daje rodzicowi znać, że gest jest skierowany do niego oraz monitoruje reakcje rodzica. W późniejszych etapach, starsze dzieci oraz osoby dorosłe, wskazują przedmioty swojego zainteresowania bez gestu wskazywania – jedynie kontaktem wzrokowym.

Jak wspomagać dziecko w rozwoju gestu wskazywania palcem?

Gest wskazywania palcem jest umiejętnością, którą do pewnego stopnia można pomóc dziecku rozwijać m.in. poprzez dawanie szansy na naśladowanie oraz zabawy korzystnie wpływające na motorykę. Oto kilka przykładów sposobów na to, by pomóc maluchowi w nabyciu tej zdolności:

• Używaj gestów przy komunikacji z dzieckiem w czasie różnych codziennych czynności,
• Korzystaj z gestu pokazywania palcem przy zabawie z maluchem, np. wskazuj palcem na określone obiekty na rysunku w czytanej książeczce i opowiadaj o nich dziecku,
• Nazywaj też obrazki i przedmioty wskazane przez dziecko, by wzmocnić użycie jego gestu,
• Wskazuj i nazywaj przedmioty znajdujące się w otoczeniu malucha, szczególnie te małe i kontrastowe,
• Baw się z dzieckiem puszczając bańki mydlane – większość maluchów będzie chciało je dotknąć, rozwijając umiejętności motoryczne związane ze wskazywaniem palcem.
• Gdy dziecko wskaże przedmiot, możesz poczekać aż nawiąże kontakt wzrokowy, by zareagować i wręczyć mu pożądany obiekt.

Co robić, jeśli roczne dziecko nie pokazuje palcem?

Brak gestu wskazywania palcem u rocznego dziecka może mieć różnorakie przyczyny, m.in.:

• Opóźniony rozwój umiejętności motorycznych, takich jak koordynacja ręka-oko, zdolności manualne,
• Problemy ze wzrokiem,
• Opóźnione umiejętności społeczne związane z dzieleniem uwagi z innymi,
• Trudności w naśladowaniu gestów przez dziecko.

Jeśli u rocznego dziecko w ogóle nie pojawia się gest wskazywania palcem lub jest on ograniczony tylko do pokazywania przedmiotów, a brakuje przy tym prób nawiązania kontaktu wzrokowego z opiekunem, w niektórych przypadkach może to być objaw zaburzeń ze spektrum autyzmu.

Jeśli 12- czy 11-miesięczne dziecko nie pokazuje jeszcze palcem na znajdujące się w otoczeniu obiekty, warto porozmawiać o tym z pediatrą, logopedą lub psychologiem specjalizującym się w pracy z maluchami. Konsultacja ze specjalistą pomoże w diagnostyce możliwych przyczyn takiego stanu i pozwoli określić odpowiedni sposób dalszego postępowania.

Źródła:

1. Siudak A., Bielenda-Mazur E. (2020) Neurorozwojowy wymiar gestu wskazywania palcem – rozwój i stymulacja, Logopaedica Lodziensia, 4: 171-186, dostęp: https://doi.org/10.18778/2544-7238.04.12.
2. Liszkowski U., Carpenter M., Henning A. i wsp. (2004) Twelve-month-olds point to share attention and interest, Developmental Science, 7(3): 297-307, dostęp: https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/15595371/.
3. Luke C., Grimminger A., Rohlfing K. i wsp. (2017) In Infants’ Hands: Identification of Preverbal Infants at Risk for Primary Language Delay, Child Development 88(2): 484-492, dostęp: https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/27562074/.
4. Lüke, C., Ritterfeld, U., Grimminger, A. i wsp. (2017) Development of pointing gestures in children with typical and delayed language acquisition, Journal of Speech, Language, and Hearing Research, 60: 3185-3197, dostęp: https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/29114775/.
5. Brooks R., Meltzoff A. N. (2005) The development of gaze following and its relation to language, Developmental Science, 8(6), 535-543, dostęp: https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/16246245/.
6. Carpenter M., Nagell K., Tomasello M. (1998) Social cognition, joint attention, and communicative competence from 9 to 15 months of age, Monographs of the Society for Research in Child Development, 63(4), dostęp: https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/9835078/.