Ciemiączko – czym jest i jak odpowiednio o nie dbać?

Czym jest ciemiączko i za co odpowiada?

Ciemiączko jest plastycznym łącznikiem, który spaja ze sobą elementy czaszki dziecka. Główka noworodka charakteryzuje się tym, że jej kości nie są ze sobą zrośnięte jak u dorosłego człowieka. Plastyczne błony, które łączą części czaszki, pozwalają na przedostanie się główki noworodka przez kanał rodny w momencie trwania akcji porodowej. Wówczas elementy czaszki zachodzą na siebie, co powoduje, że zmniejsza się obwód główki.

Normalne jest zatem, że często po porodzie naturalnym główka maluszka może wydawać się nieco niekształtna, ale nie jest to powód do zmartwień. Jej niesymetryczny kształt jest efektem przeciskania się przez kanał rodny. Im dłużej niemowlę znajduje się w pozycji główką w dół, tym zwiększa się prawdopodobieństwo pojawienia się tymczasowego zniekształcenia czaszki. Z upływem czasu to mija, a czaszka przybiera symetryczny kształt i rozmiary. To dlatego dzieci, które rodzą się poprzez cięcie cesarskie, o wiele rzadziej mają niesymetryczne lub wydłużone główki.

Ciemiączko oraz szwy czaszki sprawiają również, że główka dziecka odpowiednio rośnie, a więc dopasowują się do rozmiarów rozwijającego się mózgu. Ponadto dzięki plastycznej budowie ciemiączka możliwe jest przeprowadzenie badań USG i weryfikacja stanu układu nerwowego niemowlęcia.

Gdzie znajduje się ciemiączko i jakie są jego rodzaje?

Delikatne i plastyczne ciemiączko znajduje się między kośćmi czaszki. U noworodków można wyróżnić kilka rodzajów ciemiączek, ale kluczowe jest ciemiączko przednie oraz tylne.

• Ciemiączko przednie – kształtem przypomina latawiec lub romb. Znajduje się w linii środkowej czaszki, a więc na połączeniu szwu wieńcowego, szwu strzałkowego i szwu czołowego pomiędzy kośćmi czołowymi z kośćmi ciemieniowymi. Charakteryzuje się tym, że może przybierać różne rozmiary. Zaczynają się one od około 2 na 2 cm, a kończą na wielkości do 3 na 5 cm – te największe są najczęściej spotykanie u wcześniaków. Ciemiączko przednie jest łatwe do odnalezienia palcem, mimo że jest miękkie i płaskie. Co ciekawe, w pierwszych miesiącach życia dziecka podczas jego płaczu można zobaczyć i wyczuć tętnienie ciemiączka przedniego, co jest zupełnie naturalne.
• Ciemiączko tylne – umiejscowione w linii prostej od ciemienia dużego za czubkiem głowy na skrzyżowaniu szwu strzałkowego i szwu węgłowego, a więc w okolicach potylicy. Jego wymiary to około 1 na 1 cm – niekiedy dziecko w momencie przyjścia na świat ma je już zrośnięte.
• Ciemiączka boczne – często określane są jako ciemiączka klinowe i sutkowe. Niezrośnięte najczęściej pojawiają się u wcześniaków, ponieważ zazwyczaj ich łączenie odbywa się jeszcze w brzuchu mamy. Ciemiączko klinowe, a więc przednio-boczne znajduje się między kością klinową, ciemieniową, skroniową a czołową. W przypadku ciemiączka sutkowego umiejscowione jest ono między kością skroniową, ciemieniową a łuską kości potylicznej.

Średni obwód głowy dziecka, które dopiero przyszło na świat, to ok. 34 centymetry. W pierwszych tygodniach, a nawet miesiącach szwy czaszkowe u noworodka są ze sobą luźno połączone, co sprawia, że główka dziecka może dalej rosnąć. Warto wiedzieć, że znajdujące się w główce poszczególne elementy powiększają się w innym czasie, dlatego określone zostały normy wartości dla obwodu głowy niemowląt. To właśnie one oraz siatki centylowe umożliwiają podczas wizyty kontrolnej u lekarza pediatry sprawdzić i zmierzyć, czy dziecko ma odpowiednią masę ciała, długość i obwód główki. Nanoszenie wyników na siatki centylowe jest szczególnie ważne w pierwszych dwunastu miesiącach życia dziecka – specjalista weryfikuje wtedy, czy główka rośnie w odpowiednim tempie i czy nie pojawiają się w jej rozwoju nieprawidłowości.

Jakie mogą pojawić się problemy z ciemiączkiem?

Obserwacja ciemiączka niemowlęcia jest bardzo ważna, ponieważ jego wygląd pozwala ocenić stan zdrowia dziecka. Niekiedy rodzice mogą zauważyć niepokojące zmiany ciemiączka, a wśród najczęstszych problemów można wyróżnić m.in.:

• zapadnięte ciemiączko, które może być sygnałem, że dziecko jest odwodnione, a jego pojawienie się jest objawem dolegliwości, np. wysokiej gorączki, długotrwałej biegunki czy zintensyfikowanych wymiotów;
• wypukłe ciemiączko może być efektem zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych. W takiej sytuacji ciemiączko staje się wypukłe i mogą wystąpić wysokie gorączki oraz złe samopoczucie maluszka. Bez tych objawów wypukłe ciemiączko wskazuje na podniesione ciśnienie wewnątrzczaszkowe, co trzeba zbadać pod kątem wodogłowia. Zwyczaj wtedy szwy czaszkowe ulegają poszerzeniu;
• pulsujące ciemiączko nie jest niczym groźnym. Widoczny ruch na ciemiączku pojawia się, gdy dziecko np. intensywnie płacze. Jeśli tylko niemowlę się uspokoi, pulsowanie powinno zaniknąć – jest to czymś naturalnym;
• tętniące ciemiączko – gdy towarzyszy mu delikatne drganie organizmu, bezsilność i ogólne osłabienie, może to wskazywać na rozwijającą się infekcję.

Kiedy ciemiączko się zarasta?

Ten proces zachodzi dość dynamicznie i szybko – ciemiączko przednie zrasta się między 9. a 18. miesiącem życia, natomiast ciemiączko tylne powinno zarosnąć między 6. a 16. tygodniem po przyjściu niemowlęcia na świat. Jednak warto pamiętać, że każde dziecko rośnie i rozwija się we własnym tempie – podobnie jest z ciemiączkami. Rodzice powinni regularnie obserwować dziecko i jego ciemiączka. Jest to bardzo ważne, ponieważ zdarza się, że ciemiączko przednie zaczyna się zrastać za szybko. Jeśli w tym czasie odbywa się również zarastanie szwów czaszkowych, widoczne są wtedy zgrubienia wzdłuż ich przebiegu. Należy wtedy bezzwłocznie skontaktować się z lekarzem pediatrą, ponieważ dziecko może mieć przypadłość, która polega na tym, że nie zwiększa się odpowiednio jego obwód głowy.

Ciemiączka ze względu na dobro dziecka i jego rozwoju powinny zawsze być pod kontrolą lekarza prowadzącego, ponieważ to zazwyczaj na wizytach pediatra może dokonywać szczegółowego oglądu stanu zdrowia malucha, w tym pomiarów jego głowy i wyglądu ciemiączek. Specjalista ocenia wielkość ciemiączek, ich wklęsłość lub wypukłość oraz to, czy widoczne jest ich pulsowanie/tętnienie. Warto też wiedzieć, że wielkość ciemiączka jest pomocna w określeniu wieku niemowlęcia.

Jak pielęgnować ciemiączko?

Bardzo często się zdarza, że rodzice oraz najbliżsi unikają dotykania ciemiączka na głowie dziecka w obawie, że mogą wyrządzić maluchowi krzywdę. Ciemiączko – chociaż jest zbudowane z delikatnej i elastycznej błony – jest bardzo wytrzymałe. Nie powinno się zatem rezygnować z czesania włosków dziecka szczotką z miękkiego włosia, a tym bardziej mycia jego główki – specjaliści zalecają, aby głowę niemowlęcia myć 2-3 w tygodniu.

Toaleta i pielęgnacja główki maluszka powinny wyglądać tak samo jak troska o resztę ciała dziecka. Nie zmienia to faktu, że podczas mycia czy czesania trzeba zwracać uwagę na wygląd ciemiączka, ponieważ dzięki temu rodzice będą mogli szybko zareagować, jeśli zauważą np. zbyt wczesne zrastanie lub zapadanie się ciemiączka, jego uwypuklanie się albo jego pulsowanie, mimo że niemowlę jest zrelaksowane. Podobnie jeśli na główce wystąpią złuszczające się zmiany, chociaż powinny pomóc zmiękczające oliwki przeznaczone dla niemowląt i małych dzieci, warto poprosić o poradę pediatrę, który doradzi w kwestii wyboru innych kosmetyków. Jeśli zmiana nie będzie się zmniejszała, a oliwka nie będzie przynosiła oczekiwanych rezultatów, konieczna może się okazać wizyta u dermatologa.