Choć pojęcie inteligencji jest wieloznaczne, wiadomo, że pod tym terminem kryje się m.in. zdolność do uczenia się czy rozwiązywania problemów.
Co znajdziesz w tym artykule:
To, czy dziecko dobrze opanuje te umiejętności, znacząco wpłynie na jego przyszłość – zadecyduje o wykształceniu i sprawności działania w życiu zawodowym. Czy mamy jednak jakikolwiek wpływ na wysokość ilorazu inteligencji? Co kształtuje inteligencję dziecka?
Co to jest inteligencja?
Termin inteligencja, mimo że często stosowany w języku potocznym, w psychologii nie posiada jednej, powszechnie akceptowanej definicji. Badacze zgadzają się co do tego, że inteligencja jest względnie stałą, indywidualną i ujawniającą się w różnych sytuacjach cechą.
By wyjaśnić pojęcie inteligencji, najczęściej stosuje się definicję zaproponowaną przez amerykańską socjolog Lindę Gottfredson w 1994 roku:
Inteligencja to bardzo ogólna zdolność umysłowa, która m.in. obejmuje zdolność rozumowania, planowania, rozwiązywania problemów, myślenia abstrakcyjnego, rozumienia złożonych kwestii, szybkiego uczenia się oraz uczenia się na podstawie doświadczenia osobistego.
Jak powstaje inteligencja dziecka?
Liczne badania wskazują, że na przyszłą inteligencję dziecka w mniej więcej równym stopniu wpływają geny i środowisko.
Rozwój poznawczy, czyli zdolność dziecka do odbierania, zapamiętywania i przetwarzania informacji docierających do niego z otoczenia, postępuje w konsekwencji wzajemnego oddziaływania dwóch procesów: powiększania się mózgu dziecka i zdobywania doświadczeń. Inteligencja powstaje więc wraz z rozwojem mózgu dziecka, przy jednoczesnym, ciągłym doświadczaniu przez nie świata.
Rozwój poznawczy dziecka można wspierać wpływając zarówno na pierwszy, jak i na drugi proces. Na prawidłowe kształtowanie mózgu płodu, przyszła mama może wpływać odpowiednio się odżywiając.
Po narodzinach, mózg dziecka nadal się rozwija – w ciągu całego życia nie będzie rozwijał się tak intensywnie jak w pierwszych latach życia. Ogromne znaczenie dla właściwego kształtowania się układu nerwowego dziecka w ciągu pierwszych dwóch lat jego życia ma jakość i ilość dostarczanych mu pokarmów. Nie bez znaczenia są też inne czynniki, tzw. środowiskowe, takie jak np. poczucie bezpieczeństwa, miłości i bliskości, zabawa, kontakty z innymi ludźmi.
Odkrywanie poszczególnych elementów rzeczywistości powinno przebiegać w środowisku stymulującym mózg. Aby zapewnić takie środowisko, należy umożliwiać dziecku reakcję na różne bodźce, m.in. poprzez zabawę, mówienie do niego, tłumaczenie sytuacji, w których bierze udział. Z czasem dziecko staje się coraz bardziej pojętne, może przyswoić coraz więcej informacji z otoczenia, a najlepszą nagrodą dla rodziców będzie świadoma reakcja na określone zachowanie opiekuna (np. wspólne powtarzanie wierszyka).
Już teraz masz wpływ na przyszłość Twojego dziecka. Kształtujesz ją jeszcze przed poczęciem, dbając o zdrowie Twoje i partnera. Następnie troszczysz się o żywienie i styl życia podczas ciąży. Po urodzeniu dziecka z miłością i oddaniem wspierasz jego prawidłowy rozwój, bo wiesz doskonale, że przyszłość Twojego dziecka zaczyna się już dziś.
Dotykając otoczenie, dzieci gromadzą doświadczenia o otaczającym świecie, poznają prawidłowości w zmianach oporu między swoim ciałem, a tym co jest wokół. W ich umysłach powstają pewne reguły – tzw. reguły dotykania – które pozwalają na porządkowanie doświadczeń, a dzięki temu powoli kształtuje się obraz własnego ciała i świata otaczającego, powstają tzw. schematy poznawcze.
Pierwotnym źródłem wiedzy na temat otoczenia jest aktywność ruchowa, poznawanie świata przy pomocy manipulacji – chwytania, badania palcami. Kluczowe znaczenie w tej fazie odgrywają doświadczenia dotykowe, a działania manualne są nadrzędne nawet wobec spostrzeżeń wzrokowych czy słuchowych. Doświadczenia gromadzone przez dziecko podczas tzw. manipulacji są najistotniejsze dla ustalania stałości kształtu i wielkości otaczających przedmiotów.
J.S. Bruner, który jest autorytetem w sprawach rozwoju dzieci, podkreślał wyjątkowe znaczenie doświadczeń ruchowych i manipulacyjnych dla tworzenia się tzw. reprezentacji, czyli uczenia się powtarzających się w otoczeniu prawidłowości, a te znajdują odniesienie w rozwoju poznawczym.
U małych dzieci, zwłaszcza do lat 3, rozwój sfery poznawczej i ruchowej jest ze sobą tak ściśle powiązany, że psycholog nie bada „rozwoju inteligencji”, tylko ocenia rozwój psychoruchowy. Polskim narzędziem do takiej oceny dziecka w wieku od 3. miesiąca życia do 3 lat jest Dziecięca Skala Rozwojowa (DSR). Podczas badania ustala się poziom rozwoju takich aspektów rozwoju dziecka, jak motoryka, manipulacja, koordynacja wzrokowo-ruchowa, mowa, zachowania społeczne oraz dokonuje się obserwacji zachowania w zakresie wigoru i rytmiczności; adaptacyjności, czyli przystosowania do nowych okoliczności, czy wrażliwości.
Czy wiesz, że..? Badania przeprowadzone przez naukowca Jamesa R. Flynna z Uniwersytetu w Otago w Nowej Zelandii wykazały, że iloraz inteligencji na świecie wzrasta o około 3 punkty IQ na dekadę?
W kształtowaniu inteligencji dziecka rolę odgrywają zarówno geny jak i czynniki środowiskowe. By rozwój poznawczy przebiegał prawidłowo, mózg dziecka musi kształtować się właściwie, a środowisko w którym wychowuje się dziecko powinno inspirować do poznawania świata i nabywania doświadczeń. Dostarczając „małemu” mózgowi odpowiednie składniki odżywcze i przedstawiając dziecku w ciekawy sposób otaczającą rzeczywistość, wpływasz na jego inteligencję i troszczysz o jego przyszłość.